داشت.

4- «بلوغ»؛ پس بر بچه‌اى كه به حدّ بلوغ نرسيده است تكليفى نيست، و نشانه بلوغ دختر و پسر يكى از سه امر است: اول: روييدن موى زبر و درشت زير شكم و بالاى عورت.

دوم: بيرون آمدن منى چه در خواب باشد و چه در بيدارى.

سوم: تمام شدن پانزده سال قمرى براى پسران- اگرچه احتياط مستحب آن است كه اگر سيزده سال پسر تمام شد تكاليف واجب را بجا آورده و از كارهاى حرام خوددارى نمايد- و تمام شدن نه سال قمرى براى دختران‌[1].

پرسش: آيا روييدن موى درشت در صورت و پشت لب و روى سينه و زير بغل و يا درشت شدن صدا نشانه بلوغ است؟

پاسخ: خير، مگر اين كه خود انسان به واسطه اين امور يقين كند كه بالغ شده است.

پرسش: اگر انسان به تكاليف خود به خيال اين كه بالغ نيست عمل نكند و بعد بفهمد كه از فلان تاريخ به بعد يكى از نشانه‌هاى بلوغ در وى وجود داشته است، آيا بايد نمازها و روزه‌ها و بقيه اعمال واجب را كه در اين مدت به جا نياورده انجام دهد؟

پاسخ: بله، هر مقدار را كه مى‌داند به جا نياورده بايد قضا نمايد ولى مقدارى را كه شك دارد به جا آورده يا خير لازم نيست قضا كند.

[1]- پانزده سال قمرى در حدود 164 روز زودتر از پانزده سال شمسى تكميل مى‌شود، و همچنين نه سال قمرى در حدود 98 روز زودتر از نه سال شمسى كامل مى‌شود