قرآن در آيه (وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ‌) از سجده سايه‌ها در بامدادان و شامگاهان خبر داده است؛[1] فعل «يسجد» نيز پيش از واژه (ظِلالُهُمْ‌) حذف شده و تقدير آن اين است كه سايه‌هاى اهل آسمان‌ها و زمين، خداوند را سجده مى‌كنند؛ يعنى به پيروى صاحبان سايه؛ البته مى‌توان سجده را در اينجا به معناى مجازى آن دانست كه مراد، انقياد آنها از اراده الهى باشد، چه مطابق ميل آنان بوده و چه نسبت به آن اكراه داشته باشند؛ مراد از انقياد آنان نيز كوتاه و بلند شدن سايه آنها و انتقال از يك جهت به جهت ديگر است؛[2] هرچند «باء» در «بالغدو» به معناى ظرفيت است؛ يعنى در اين دو وقت سجده مى‌كنند؛ اما مقصود از آن دوام و استمرار است؛ زيرا سجده چه به معناى حقيقى و چه به معناى انقياد تكوينى، اختصاصى به اين دو زمان ندارد، بلكه سايه‌ها در طول تمامى اوقات تسليم محض قدرت الهى بوده و تنها در اين دو زمان، گسترش يافته و حجم بزرگى پيدا مى‌كنند.[3]

گياهان و درختان‌

در آيه (وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ يَسْجُدانِ‌) سجده، به دو پديده «نجم» و «شجر» نسبت داده شده است كه در بيان مراد از آن دو، ميان مفسران اختلاف نظر وجود دارد: از نگاه شيخ طوسى مراد از نجم در اينجا گياه رستنى است كه ساقه‌اى نداشته باشد؛ اما برخى آن را ستاره آسمان دانسته‌اند؛

[1]. التبيان فى تفسير القرآن، ج 6، ص 234.

[2]. روح البيان، ج 4، ص 457.

[3]. همان.