السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ‌)[1] مشاهده نمود؛ ولى مفسران، مراد از سجده ياد شده در اين آيه را انسان‌ها دانسته‌اند؛ مقصود از «طوع» و «كره» نيز تقسيم احوال سجده‌گزاران است؛ مراد از طوع، تمايل نفس براى نزديكى به خدا به قصد تعظيم و داشتن محبت الهى است و مراد از كره، اضطرار، هنگام شدت و نيازمندى است؛ بنابراين، به معناى تحت فشار و الزام و اجبار نيست؛ زيرا اين مفهوم از هدف آيه بعيد به نظر مى‌رسد.[2] سجده از روى اكراه، همان سجده بى‌واسطه و بدون رغبت است و اين افراد در حقيقت خداوند را با مظاهر او كه همان ستاره، بت و ... باشد سجده مى‌كنند؛ چنان كه اينها مظاهر الهى به‌شمار آمده و سجده به آنها سجده با واسطه براى خدا دانسته مى‌شود.

نسبت دادن سجده به آسمان‌ها و زمين با لحاظ ظرف بودن آنها، براى موجودات ساكن در آنها بوده است و ازاين‌رو حكم سجده به خودِ ظرف نيز تسرى داده شده است، به ويژه هنگامى كه مظروف، اشرف از ظرف باشد.[3]

سايه‌ها

سجده سايه‌هاى موجودات، به عنوان يكى از نشانه‌هاى عظمت و قدرت خداوند در چند آيه از قرآن گزارش شده و مفسران اسلامى مباحث‌

[1]. رعد: 15:« و هر كه در آسمانها و زمين است خواه و ناخواه با سايه‌هايشان، بامدادان و شامگاهان، براى خدا سجده مى‌كنند».

[2]. التحرير والتنوير، ج 13، ص 110- 111.

[3]. بيان السعاده، ج 2، ص 380.