«قابوس بن وشمگیر»

366-403ه-.ق.

«شمس المعالی ابوالحسن قابوس بن وشمگیر»، پادشاهی جنگجو و ادیبی فاضل از خاندان «آل زیار» است.

«آل زیار» یکی از سلسله های پادشاهان ایرانی تبار برخاسته از شمال «ایران» هستند. آنها در حدود سال های 316 تا 483ه-.ق. بر قسمتی از سرزمین های شمال «ایران» شامل: «گرگان»، «مازندران»، «گیلان»، «قزوین»، «ری»، «اصفهان» و حتی زمانی «خوزستان» فرمانروایی کردند.

«زیاریان» حاکمانی فرهنگ دوست و ادب پرور بودند. در حکمرانی پادشاهان زیاری، خصوصاً در زمان شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و «عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر»، علم و ادب گسترش یافت و فرهنگ ایرانی زنده شد.

سر سلسله ی آنان «مرداویچ بن زیار» متوفای 323ه-.ق. بود. مرداویچ و برادرش وشمگیر، از دهقانان شمال «ایران» بودند که در اثر کفایت و درایت، به مقام فرماندهی و سپس حکمرانی رسیدند.

قابوس بن وشمگیر، چهارمین پادشاه زیاری بود. او را پادشاهی ادیب و شاعری توانا، هنرپروری متفکر توصیف می کنند. قابوس به دو زبان فارسی و عربی شعر می سرود. در نوشتن زبردست بود. خطی خوش داشت و در نجوم و دانش های دیگر صاحب نظر بود. دربارش را تبدیل به محفل علمی و محل تجمع علما و دانشمندان کرده بود.

«ابوریحان محمد بن احمد بیرونی»، متوفای 440ه-.ق.، کتاب «الآثار الباقیه» را به سال 391ه-.ق. در «گرگان» و به نام قابوس نوشت.

«ابن سینا» در زمان فرمانروایی قابوس، به «گرگان» هجرت کرد. هر چند موفق به دیدار قابوس نشد، لیکن در سایه ی پادشاهان زیاری به معالجه رایگان بیماران همت گماشت و کتاب «قانون» را نگاشت.

با همه ی علم و ادب و فضلی که برای توصیف قابوس بن وشمگیر گفته اند؛ او را پادشاهی سخت گیر، خشن و زشت خوی نیز خوانده اند. به همین جهت مدت 18 سال از حکومت خود دور ماند و در سایه سامانیان زیست. عاقبت نیز به دست سربازان و فرماندهان تحت فرمان خودش کشته شد.

بنای «برج قابوس» در «گنبد کاووس» یکی از شاهکار های معماری قرن چهارم ه-. ق. است که مدت هزار سال در مقابل انواع حوادث دوام آورده و هم چنان با شکوه و عظمت ایستاده است. این بنا به دستور قابوس ساخته شده است و او در همین مکان مدفون است.

آثار:

1. تذکره الادباء (بخشی از)

در «کتابخانه ی ملی ملک» یک نسخه ی خطی با عنوان «تذکره الادبا» وجود دارد که نویسنده ی آن ناشناخته است. اما بخشی از این اثر متعلق به رسائل و انشای قابوس بن وشمگیر است.

نسخه های خطی:

1 نسخه ی خطی در «کتابخانه ی ملی ملک» «تهران» به شماره 2853 کتابت سده 12 و 13ه-.ق. موجود است.

نسخه های چاپی:

چاپ نشده است.