گفتار سوم: كوفه‌

30. مسجد كوفه‌

مسجد اعظم كوفه، از قديمى‌ترين مساجد تاريخى جهان اسلام است كه تاكنون باقى مانده است. اين مسجد، يكى از مساجد مقدس شيعه است و بلكه با توجه به روايات متعدد وارد شده در فضيلت اين مسجد، مى‌توان آن را پس از مسجدالحرام و مسجدالنبى، سومين مسجد مقدس به شمار آورد. همچنين مسجد كوفه، يكى از چهار مكانى است كه مسافر در آنجا مخير است نماز خود را كامل يا شكسته به‌جاى آورد. سه مكان ديگر، عبارت‌اند از: مسجدالحرام، مسجدالنبى و حرم مطهر امام حسين (ع).

...

مسجد كوفه در زمان خلافت عمر بن خطاب و پس از آنكه سعد بن ابى‌وقّاص، شهر را به عنوان محل استقرار دائم لشكر مسلمانان، انتخاب كرد، ساخته شد. آنها ابتدا نقشه مفصل و جامعى براى بناى مسجد كشيدند و بر آن اساس، مسجد را كه محور و مركز اصلى شهر بود، ساختند. محدوده آن را نيز با تيراندازى يك تيرانداز تعيين كردند كه در چهار سمت تير انداخت.[181] دليل اين كار آن بود كه مى‌خواستند مسجد به قدرى گنجايش داشته باشد تا همه جنگجويان كه تعدادشان به چهل هزار نفر مى‌رسيد، بتوانند در آنجا نماز بخوانند. بعد از آن، «زياد بن ابيه»، مسجد را به مقدارى كه گنجايش بيست هزار نفر ديگر را هم داشته باشد، توسعه داد.[182] به گفته برخى مورخان، در ساخت مسجد، از ستون‌ها و مصالح ساختمانى به كار رفته در كاخ‌ها و بناهاى شهر باستانى «حيره»، استفاده شد.[183]

مسجد به صورت مربع، با ديوارهاى كوتاه ساخته شد و بيشتر مساحت آن، بدون سقف بود. در دوره حاكميت زياد بن ابيه بر عراق، بر وسعت مسجد افزوده شد و

[181] . تاريخ الطبرى، ج 3، ص 148؛ فتوح البلدان، البلاذرى، ص 388.

[182] . معجم البلدان، ج 4، ص 491.

[183] . تاريخ الطبرى، ج 3، ص 148.