درباره وضعيت سامرا در اوايل قرن هفتم هجرى، چنين برمى‌آيد كه در زمان وى، از اين شهر، جز آستان سامرا و نيز محله ديگرى به نام «كرخ سامرا»، در مسافت دورى از آن، چيز ديگرى باقى نمانده بود؛ تا جايى‌كه ديدن ويرانه‌هاى آن، وحشت را به دل بيننده، وارد مى‌كرد.[1684]

در اواخر دوره عثمانى، شهر فعلى سامرا، با مركزيت آستان مقدس امامين عسكريين (عليهما السلام)، بر بخشى از ويرانه‌هاى شهر دوره عباسى، شكل گرفت. در اين زمان، سامرا شهرى كوچك با بارويى به طول دو كيلومتر بود و تا به امروز نيز، توسعه درخور توجهى نيافته است. پس از استقلال عراق، سامرا به شهرستانى تابع بغداد، تبديل شد. اما در زمان رژيم بعثى پيشين عراق، به استان صلاح‌الدين، با مركزيت شهر تكريت، ملحق شد.

سامرا از شهرهاى اسلامى كهن در عراق، به شمار مى‌آيد و وجود بقاياى آثار تاريخى مهم و كم‌نظيرى، از قبيل مسجد جامع و مسجد ابودلف [نزديك شهر دور در شمال‌شرق سامرا]، از نظر معمارى، اهميت ويژه‌اى به اين شهر داده است؛ تا جايى‌كه اين شهر در سال 2007 م، در فهرست ميراث جهانى سازمان يونسكو، به ثبت رسيد.

آثار تاريخى سامرا

آثار تاريخى مهم باقى‌مانده در سامرا عبارت‌اند از:

يك- مسجد جامع‌

اين مسجد در سال 237 ه. ق، به دستور متوكل، خليفه عباسى، ساخته شد. طول آن، 240 متر و عرض آن، 156 متر و مساحت آن، 37440 مترمربع است كه در زمان ساخته شدن، بزرگ‌ترين مسجد جهان اسلام بوده است. مسجد داراى شانزده ورودى بوده و به نوشته «مقدسى»، جغرافيدان مسلمان، با مسجد جامع اموى دمشق، رقابت مى‌كرده است.

[1684] . معجم البلدان، ج 3، ص 176.