هسته اوليه آستان سامرا، خانه امام هادى (ع) است كه پس از احضار شدن به سامرا به دستور متوكل عباسى، براى سكونت خود از «دليل بن يعقوب نصرانى»، خريدارى نمود.[1579] اين خانه، در يكى از محلات سامرا، به نام عسكر المعتصم واقع بود و امام يازدهم شيعه (ع) نيز با انتساب به همين محله، به لقب «عسكرى» شهرت يافت.[1580]

حضرت امام هادى (ع) پس از وفات، در خانه خود به خاك سپرده شد. سپس امام حسن عسكرى (ع) را نيز پس از درگذشت، كنار قبر شريف ايشان، به خاك سپردند. افزون‌بر اين دو امام، شخصيت‌هاى ديگرى از خاندان ايشان، از جمله حكيمه، دختر امام محمد جواد (ع)، نرجس، همسر امام حسن عسكرى (ع) و مادر امام زمان (عج)، جعفر كذاب، فرزند امام هادى (ع) نيز در همين خانه، به خاك سپرده شدند.

درباره تاريخچه و روند ساخت بارگاه امامين عسكريين (عليهما السلام) در قرون اوليه اسلامى، اطلاعات موثق چندانى در منابع معتبر تاريخى، به چشم نمى‌خورد. اما مرحوم شيخ محمد سماوى تاريخچه احداث آستان سامرا را در منظومه‌اى به زبان عربى، سروده است. بر اين اساس، در سال 333 ه. ق، ناصرالدوله حمدانى، گنبدى روى قبر دو امام، بنا كرد و براى شهر سامرا، حصارى بنيان نهاد.[1581]

در سال 337 ه. ق، معزالدوله ديلمى پس از پيروزى بر ناصرالدوله، وارد سامرا شد و اموالى براى آبادانى شهر، صرف نمود و اقدامات عمرانى ناصرالدوله را تكميل كرد. به دستور وى، صندوقچه‌اى از چوب، بر قبر مطهر نهادند. پس از وى نيز برادرزاده‌اش، عضدالدوله ديلمى، در سال 368 ه. ق، گنبد و بارگاه سامرا را بازسازى كرد و صحن آن را توسعه داد و حصار پيرامون شهر را بازسازى كرد.[1582]

[1579] . تاريخ بغداد، ج 12، ص 57.

[1580] . دايرة المعارف الاسلامية الشيعية، ج 13، ص 138.

[1581] . مآثر الكبراء فى تاريخ سامراء، ذبيح الله المحلاتى، ج 1، ص 318.

[1582] . همان، ص 321 و 324.