اشاره بر قبر، قول دوم، پذيرفتنى‌تر به نظر مى‌رسد.

گفته مى‌شود كه گنبد و ساختمان زيارتگاه، براى نخستين بار در سال 750 ه. ق، بر قبر بنا شد. اما بانى آن، مشخص نيست.[1735] در دوره اخير نيز به دست وزارت اوقاف عراق در سال 1994 م، بازسازى شده است. ساختمان زيارتگاه، شامل اتاقى است به شكل مربع و به ابعاد 10* 10 متر كه رواق‌هايى گرداگرد آن وجود دارد و بر فراز آن نيز گنبدى به چشم مى‌خورد.[1736]

176. مقام امام على (ع)

طوزخورماتو شهر و مركز شهرستانى است به همين نام، واقع در شرق استان صلاح‌الدين عراق. اين شهرستان تا پيش از سال 1976 م، جزو استان كركوك عراق بود. اما پس از اين تاريخ، به استان صلاح‌الدين ملحق گرديد. اين شهر در عربى، طوزخورماتو و در گويش كردى، خورماتوو گفته مى‌شود. بيشتر ساكنان اين شهر، تركمن و شيعه مذهب‌اند. اما به ميزان كمترى، كردها و عرب‌ها نيز در آن حضور دارند.

...

بر قله كوه مرتضى على كه در گويش محلى مردم شهر، مرسى على تلفظ مى‌شود، در شرق شهر دوزخورماتو، زيارتگاهى منسوب به امام على (ع) وجود دارد كه نزد اهالى شهر، از جايگاه معنوى ويژه‌اى برخوردار است. در دوره رژيم بعثى عراق، محل زيارتگاه، به عنوان منطقه نظامى اعلام شد و بدين بهانه، از زيارت آن جلوگيرى به عمل آمد.

پس از سقوط رژيم بعث، اهالى شهر در سال 2003 م، آن را بازسازى كردند. اما در تاريخ 22/ 8/ 2003 م و به فاصله زمانى بسيار كمى از اين بازسازى، زيارتگاه مرتضى على، هدف يك انفجار تروريستى قرار گرفت و ساختمان آن، ويران گرديد. اين حادثه، نخستين انفجار زيارتگاه‌هاى شيعه در عراق پس از سقوط رژيم بعثى، به شمار مى‌آيد.

[1735] . تاريخ مدينة سامراء، ج 3، ص 132.

[1736] . معجم المراقد والمزارات فى العراق، صص 119 و 120.