قصر المعشوق كه به قصر العاشق نيز شناخته مى‌شود، حدود 125 كيلومتر با بغداد فاصله دارد و از كاخ‌هاى مهم دوره عباسى در سامرا، به شمار مى‌آيد. اين كاخ را معتمد عباسى، در سال 275 ه. ق، پيش از انتقال به بغداد ساخته است.[1694]

قصر الجص، كاخ مهم ديگرى است كه در منطقه حويلات، در شمال قصر المعشوق، واقع است. معتصم عباسى، اين كاخ را بنا كرده و نماى آن به شكل مربع است. در ساخت آن، از آجر، گچ و خشت استفاده شده است و ديوار سالن‌هاى آن، داراى تزيينات مى‌باشد.[1695]

...

...

پنج- گنبد صُليبى (مقبره خلفاى عباسى)

در زمين مرتفعى، در جنوب قصر المعشوق و تقريباً مقابل جوسق خاقانى، در سمت غربى رود دجله، واقع است و به نام گنبد صُلَيبى (القبة الصُلَيبية) شناخته مى‌شود. اين بنا، مقبره‌اى از قرن سوم هجرى است كه بايد آن را از قديمى‌ترين بناهاى آرامگاهى اسلامى كه تا به امروز باقى مانده است، به شمار آورد. ساختمان بنا، در گذر زمان، به‌صورت نيمه ويرانه تبديل شده و گنبد آن، فرو ريخته بود. اما در دوره اخير، باستان‌شناسان، آن را بازسازى كرده‌اند.

درباره وجه تسميه و كاربرى اين بنا، ميان پژوهشگران اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخى آن را محل اعدام و به صليب كشيدن مخالفان حكومت عباسيان دانسته‌اند. برخى نيز آن را مقبره همسر يكى از خلفاى عباسى كه از قبيله صليب بوده، به شمار آورده‌اند.[1696] هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانى، اشاره كرده است كه در جريان كاوش‌هاى باستان‌شناسى خود در اين بنا، در سال 1911 م، در سردابه‌اى زير بنا، سه قبر يافته است كه با توجه به اشاره‌

[1694] . دايرة المعارف الاسلامية الشيعية، ج 13، ص 142.

[1695] . همان.

[1696] . سومر،« القبة الصليبية»، ناهض عبدالرزاق دفتر، شماره 53، ص 371.