ب) آستان كاظمين (عليهما السلام) از دوره آل‌بويه تا آغاز دوره صفوى‌

از وضعيت بناى اوليه آستان كاظمين، تا قرن چهارم هجرى، اطلاع دقيقى در دست نيست. اما مى‌دانيم كه در نيمه‌هاى اين قرن، ساختمان و زيارتگاهى بر قبر مطهر دو امام (عليهما السلام) وجود داشته است. مورخان در ذيل زندگى‌نامه «ناشى» (متوفاى 365 ه. ق)، شاعر بزرگ شيعه، آورده‌اند كه او به دست خود، چلچراغ مربع و زيبايى ساخت كه در زيارتگاه كاظمين نصب گرديد.[784]

منابع تاريخى، درباره تاريخ و دوره ساخت زيارتگاه، سكوت ورزيده و از بانى آن، نام نبرده‌اند. اما مرحوم شيخ محمد سماوى اشاره كرده است كه معزالدوله ديلمى در سال 336 ه. ق، پس از اينكه در سال 334 ه. ق، بغداد را به تصرف خود درآورد، اين آستان مقدس را ساخته است.[785] البته گرچه در منابع تاريخى كهن، چنين مطلبى به چشم نمى‌خورد، اما با توجه به گرايش شيعى آل بويه و نيز با توجه به اينكه پس از مرگ معزالدوله، جنازه وى را به مقابر قريش (نزديك قبر دو امام (عليهما السلام)) منتقل كردند[786]، بعيد نيست كه او به ساخت زيارتگاه، اقدام كرده باشد.

به هر حال، مسلم است كه آل‌بويه توجه ويژه‌اى به اين زيارتگاه داشته‌اند و به‌جز معزالدوله، تعداد ديگرى از امراى آل بويه، از جمله ابوطاهر جلال‌الدوله، فرزند بهاءالدوله، فرزند عضدالدوله و نيز فرزند بزرگ جلال‌الدوله، معروف به «ملك عزيز»، در اين آستان مقدس، به خاك سپرده شده‌اند.

...

در سال 367 ه. ق، آب رودخانه دجله طغيان كرد و سيلاب، بخش‌هاى زيادى از سمت شرقى بغداد را غرق كرد. در سمت غربى بغداد نيز بخش‌هايى از قبور باب‌التبن‌

[784] . معجم الادباء، الحموى، ج 4، ص 1786.

[785] . تاريخ المشهد الكاظمى، آل ياسين، ص 24( به نقل از: صدى الفؤاد).

[786] . وفيات الاعيان، ابن خلّكان، ج 1، ص 176.