مقدمه‌

سرزمين عراق، خاستگاه تمدن‌هاى كهن بين‌النهرين كه از تمدن‌هاى مهم باستانى بشر بوده، از اهميت ويژه‌اى در تاريخ، برخوردار بوده است. اين سرزمين پس از اسلام، مدتى در زمان خلافت امام على (ع) و پس از ايشان در دوره خلفاى عباسى، سال‌ها به مركز خلافت پهناور اسلامى تبديل شد و اين مسئله، عاملى براى شكل‌گيرى تعدادى از مراكز مهم علمى و فرهنگى جهان اسلام، نظير كوفه، بصره، واسط و بغداد در اين سرزمين گرديد. اين شهرها در طول قرون اوليه اسلامى، خاستگاه بسيارى از مذاهب كلامى و فقهى، گرايش‌هاى فكرى، جنبش‌هاى سياسى و جريان‌هاى اجتماعى بوده است.

بى‌ترديد، انتخاب كوفه به عنوان مركز خلافت از سوى اميرمؤمنان (ع) و حضور امامان شيعه (عليهم السلام) و به خاك سپردن ايشان در اين سرزمين و نيز قيام‌هاى شيعيان و سادات علوى، از عوامل تأثيرگذار در تبديل شدن عراق به يكى از مراكز مهم تشيع بوده است. در طول مراحل تاريخى مختلف نيز شاهد شكل‌گيرى حوزه‌هاى مهم فقهى و علمى شيعه در كوفه، بغداد و حله در قرون اوليه و ميانى، و دو حوزه مهم نجف و كربلا در قرون متأخر بوده‌ايم.

بدين ترتيب، وجود مساجد متبركه و عتبات عاليات شيعه و مقام‌هاى ائمه (عليهم السلام) و قبور و زيارتگاه‌هاى بسيارى از سادات و امامزادگان و نيز علماى بزرگ شيعه و حتى ائمه‌