كند، هذيّتش محفوظ است و به هر عالم وارد شود، عينيت و شخصيتش همان شخصيت و عينيت است و همه شئون را هم داراست؛ لمس مى‌كند، ابصار مى‌كند، ذوق مى‌كند، شمّ مى‌كند، همچنين نسبت به آنچه كه در مراتب ديگر انجام مى‌داد و قادر بود كه انجام دهد.

اصل هشتم: تجرد خيال‌

اصل هشتم: مرتبه خيال مجرد مى‌باشد؛ چنانكه قبلًا در چند جا به آن اشاره شد و مفصلًا در باب اتحاد عاقل و معقول‌ [1] و در اوايل مبحث نفس، [2] براهين سديده‌اى بر تجرد صور خياليه برزخيه قائم شده و اينكه صور خياليه مجرد از ماده و لواحق ماده مى‌باشند، گرچه تجرد عقلانى را كه تجرد از ماده و لواحق ماده از قبيل زمان و مكان و مقدار و غيره باشد ندارد، بلكه مقدار دارد و ليكن ماده ندارد، و اين مسأله زياد مورد بحث شده و مطمح انظار فلاسفه واقع گرديده است.

شيخ الرئيس در اين باب اگر چه بر تجرد صور خياليه برهان اقامه نموده‌ [3] است و برهانش تام بوده است، ولى با اين حال اذعان نداشته و در نتيجه مردّد شده و به نحوه ترديد و شك گذشته است. [4] و تفصيل برهان اقامه شده از شيخ و براهين ديگر موكول به محل خودش مى‌باشد.

اصل نهم: قيام صور تخيلى و ادراكى به نفس در تمام مراتب‌

اصل نهم: نزد آخوند رحمه الله صور متخيله و بلكه تمام صور محسوسه موجودات، داراى يك مرتبه قويه‌اى است كه حافظ اين همه قوّه‌ها و كوّه‌ها است؛ و آن مرتبه‌

[1] اسفار، ج 3، ص 475- 487.

[2] اسفار، ج 8، ص 42- 44 و ص 226 به بعد.

[3] اين عبارات را در مباحثات نيافتيم، رجوع كنيد به: مباحث مشرقيه، ج 2، ص 349- 350 و اسفار، ج 8، ص 228.

[4] مباحثات، ص 51- 53.