عدم تنافى آيات وارده در معاد روحانى و جسمانى‌

اگر از بعضى آيات، معاد روحانى و از بعضى، معاد جسمانى استفاده مى‌شود، منافاتى بين آيات نيست؛ زيرا هر دسته به يك جهتى ناظر است.

يك دسته آيات مثل آيات رجوع است مانند: «وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ» [1] «تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ» [2] «إِنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الرُّجْعى‌» [3] «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» [4] و يا مثل: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ^ ارْجِعِي إِلى‌ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً^ فَادْخُلِي فِي عِبادِي^ وَ ادْخُلِي جَنَّتِي»، [5] همه اين آيات ظاهراً بر نشئه فوق و تجرد وجودى دلالت دارد، و اينكه نشئه ديگر، رجوع الى اللَّه است و از مسافرت طبيعت برگشتن و الى قرب اللَّه رفتن و رجوع كردن و به سايه حق نزديك شدن است؛ اين عالم طبيعت است كه از تجرد به دور است و در آن عالم، اشخاص با ملائكة اللَّه صحبت و مراوده خواهند داشت؛ مثل مراوده‌اى كه الآن ما با يكديگر داريم.

اخبار و احاديثى كه دلالت مى‌كند ملائكة اللَّه انسان را به طرف جهنم مى‌كشند و با آنها صحبت مى‌كنند [6] و يا احاديثى كه بر صحبت اهل جنت و بهشت با ملائكة اللَّه و فرمان‌بردارى آنها از مؤمنين دلالت دارد [7]- با اينكه ملائكه با اين وجود طبيعى كه ما داريم نمى‌توانند معاشر باشند- بر اين مطلب دلالت مى‌كند.

بسيارى از آيات هم بر اين معنى دلالت دارد؛ مثل آياتى كه در جواب كسانى كه مى‌پرسيدند: چرا خدا ملكى از ملائكه را به عنوان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نفرستاد «وَ قالُوا لَوْ لا

[1] آل عمران (3): 83.

[2] بقره (2): 281.

[3] علق (96): 8.

[4] بقره (2): 156.

[5] فجر (89): 27- 30.

[6] بحار الانوار، ج 8، ص 281- 282، حديث 3.

[7] بحار الانوار، ج 8، ص 126- 130 و ص 153، حديث 91.