فصل سوم بيان شقاوت‌

اختلاف انسانها در شقاوت‌

چنانكه گفتيم سعادت براى اشخاص، مختلف است، همين طور شقاوت هم مختلف مى‌باشد؛ مثلًا شقاوت ملاها غير از شقاوت عوام است؛ چنانكه سعادت آنها هم متفاوت است، زيرا يك دسته از نوع بشر شبيه حيوانات هستند، مثل امريكاييهاى اصلىِ قديم يا وحشيهاى آفريقا، چون اينها از مبدأ و معاد خبرى ندارند و از امور اعتقادى محروم بوده و متوجه معانى نبوده‌اند و آن چيزهايى كه به قلوب ما خطور مى‌كند، اصلًا به اذهان آنها خطور نكرده است و در غفلت بحت مانده‌اند؛ لذا اينها، هم از سعادت اعتقادى حق و هم از شقاوت اعتقادى باطل محروم هستند، اينها مثل حيواناتند كه فقط جهات حيوانيشان مثل غضب و كينه و سبعيت تكميل مى‌شود، پس اينهايى كه مثل حيوانات بوده و قواى حيوانيشان كامل شده و ملكات حيوانى تحصيل كرده‌اند، در آخرت فقط تجرد برزخى حيوانى دارند و ملكاتشان طبق نفوس برزخيه آنها فعاليت خواهد كرد.

و از اين جهت در شقاوت خواهند بود كه از درون نفس، طبق ملكات، موجبات الم تشكيل خواهند داد و از اين جهات كه انشائات نفس، طبق ملكات خواهد بود، چنين كسانى معذّب خواهند بود؛ چون هيچ صورت اعتقادى نداشتند و نور توحيدى‌

[1] اسفار، ج 9، ص 131.