و وحدت منثلم نمى‌گشت؛ همان بدن طفل با اينكه در طبيعت مراتبى از تغيير و تبديل پيدا كرد ولى باز در شيخوخت همان بدن است كه در طفولت نازك و لطيف و كوچك بود؛ با اينكه بزرگ شده و عريض و بلند شده، ولى عين همان بدن است كه بود.

پس صرف تجدد و تغير و تبدل باعث زوال شخص و عينيت و وحدت و تغيير هذيّت نيست؛ همان بدنِ در حال طفوليت در حال كهولت هم همان است. بلى مراتب را طى نموده، اما همان جسم بعينه به مراتب بالا رفته، و يكى از مراتب بالا آن آخرين مرتبه‌اى است كه هيولى از او جدا مى‌شود و عالم طبيعت تمام مى‌شود، ولى تمام شدن عالم طبيعت در اينكه اين جسم همان جسم متوطّن در طبيعت نباشد دخل ندارد، بلكه عين همان است. منتها وطن عوض شده و افق طبيعت تمام شده و وارد سرحد ماوراى طبيعت گرديده است، ولى به همان شخصيتى كه در عالم طبيعت داشت.

توضيحى پيرامون بازگشت جسم در حشر و معاد

و بالجمله: در اينجا چند مطلب است: يكى اينكه شخص نفس در معاد خواهد آمد و اين مورد بحث نيست، مسلّم است و اصلًا قابل تكلم نيست، و آنچه گفته مى‌شود كه ضرورى همه شرايع است آن نيست، البته آن هم ضرورى است.

آنچه از ضروريات حساب مى‌شود و ورد زبانهاست اين است كه عين اين جسم كه اينجاست و عين اين بدن كه اينجاست، اين خواهد آمد و اين محشور در يوم نشور خواهد بود.

و يك مطلب هم اين است كه آيا اين بدن در كدام مراتبى كه در اين عالم داشت در آن عالم خواهد آمد؟ اين هم مورد بحث ما نيست، بلكه آنچه مورد بحث ما و ورد زبانهاست و مراد از معاد در مذاهب حقه و تمام شرايع شمرده مى‌شود اين است كه اين جسم بعينه آنجا خواهد آمد و در يوم نشور محشور خواهد شد، پس آخوند اين جسم را مى‌گويد خواهد آمد و اين جسم طبيعى بعينه در معاد خواهد بود و بشخصه باقى خواهد ماند.