استدلال آخوند بر بقاى صورت جسميه در حشر و معاد

و بالجمله: در تعقيب قول اهل تناسخ بعد از اشكالى كه از ناحيه آنهاست آخوند در جواب فرموده: در محشور بودن در نشور، صورت باقى است نه ماده. [1] چون ماده يا به اشتراك لفظى و يا به اشتراك معنوى بين هيولى و بين بدن كه نسبت به نفس ناطقه انسانى ماده است مشترك مى‌باشد، براى آنهايى كه مطالب آخوند و عقيده ايشان را در دست ندارند اى بسا تعبير ماده سبب مغالطه گردد؛ چنانكه در خيلى از موارد از چنين قضايايى كه بر ديگران مشتبه مانده از جهت سوء ظنّى است كه بر مَهَره فن داشته‌اند، و اى بسا بعضى گمان كنند مراد آخوند از ماده همان ماده نفس است كه بدن باشد و اينكه گفت: صورت باقى است نه ماده، يعنى بدن در يوم حشر به نشر نخواهد آمد و در يوم معاد باقى نخواهد بود و آنچه باقى است صورت مى‌باشد كه نفس است و آنكه باقى نيست و نخواهد آمد بدن است و اين همان معاد روحانى است نه معاد جسمانى.

ولى چنانكه گفتيم اين اشتباه ناشى از خوب به دست نياوردن كلمات استاد فن است، و مراد آخوند از ماده بدن نيست، بلكه همان هيولى است و مرادش از صورت همين صورت جسميه است كه بدن صورت آن است.

و الحاصل: يك انسان داريم كه صورت هويت انسانى نفس ناطقه است و يك بدن داريم، ولى بدن انسانى را كه ملاحظه كنيم نه خود انسان را البته صورت بدن، صورت جسميه است و هيولى هم ماده اين بدن است، و مراد آخوند اين است كه صورت بدن كه صورت جسميه است عيناً خواهد آمد و باقى است و فنا براى آن نخواهد بود. بلكه فنا و فساد بر آن محال است و هيچ عيبى ندارد كه صورت جسميه باقى باشد و هيولاى آن باقى نباشد، و با عدم بقاى هيولى و مفارقت صورت جسميه از هيولى، صورت جسميه همان باشد كه با هيولى بود؛ چون هيولى در صورت جسميه جسم دخالت نداشت و اين گونه نبود كه حقيقت جسم عبارت باشد از هيولى با چيز ديگر و با جوهر

[1] اسفار، ج 9، ص 32.