ما با اينكه مى‌گوييم ضرورت حاكم است كه قضيه اين طور نيست و اين تاليها فاسد است، با اين حال و لو احتمال هم باشد اين حرفها قول آنها را خراب مى‌كند؛ چون قبلًا گفتيم كه آنها برهان بر قول خود نداشته و با استحسانات و احتمالات پيش آمده‌اند، و شايد اصل توليد مذهب تناسخ به واسطه اين باشد كه از فلاسفه متقدمين شنيده‌اند كه گفته و نوشته‌اند كه نفوس در اين ابدان ممكن است به واسطه كسب اخلاق حيوانيه از قبيل سبعيت و بهيميت، سبع و بهيمه باشند در حالى كه آنها مرادشان تمثّلات عالم ملكوتيه بوده است كه معقول است و برهان و نقل قائم بر آن و صريح در آن است، اينها از اين معنى غفلت كرده‌اند و آن را بر وجه تناسخ خيال نموده‌اند و بعد بر اين قول شاخ و برگى اضافه كرده و هر كس به اندازه خيال خود شعباتى درست كرده است.

اما دليل عمده‌ [1] بر ابطال قول آنهايى كه به تناسخ نزولى قائل بوده و مى‌گفتند: انسان فتح الابواب فيض است و بعد از آنكه شقى شد و ملكات رذيله كسب كرد تنزل نموده و در ماده و جسد حيوانى داخل مى‌شود، اين است كه حركت جوهريه از نقص به كمال است، نه از كمال به نقص و حركت جوهريه امرى ذاتى و قهرى است و خلاف آن ممكن نيست و سير از كمال به نقص طبق حركت جوهريه محال است. و انسان كه اول جماد بوده و بعد وارد رحم مى‌شود حقيقةً يكى از نباتات است بدون اينكه حيوان باشد و بدون اينكه انسان باشد، بلكه مثل درخت است كه فقط قوه ناميه دارد و آن جفتى كه با بچه است در ته رحم گسترده شده و خون حيض را كه در آنجا محتبس شده است اين جفت كه حقيقةً ريشه بچه است؛ چنانكه درختان ريشه دارند و مواد لايقه را از زمين جذب كرده و مى‌مكند و به واسطه عروق درخت به همه جاى شجر تحويل مى‌دهند، اين جفت هم كه در رحم گسترده شده خون حيض محتبس را جذب و از راه ناف كه متصل به اين جفت مى‌باشد داخل جسم بچه مى‌كند، و آن هم مثل نباتات ديگر به توسط عروقى كه دارد به تمام تنه خود مى‌برد و از اين باب نمو حاصل‌

[1] اسفار، ج 9، ص 16.