بين علت و معلول دور نيست‌

و از احكام مشتركه بين علت و معلول اين است كه دور بين آنها نيست؛ زيرا اگر چيزى معلول علتى باشد، رتبه علت مقدم است و اگر معلول كه در رتبه متأخره از علت قرار گرفته، بخواهد علتِ علت خود باشد، تقدم الشى‌ء على نفسه لازم مى‌آيد و آن مقتضى اجتماع وجود و عدم كه تناقض است، مى‌باشد. و بالجمله: بطلان دور ضرورى بوده و چندان محتاج به اقامه برهان نيست. علاوه بر آن، دور مستلزم تسلسل است و دليل ابطال تسلسل مفصلًا ذكر خواهد شد.

اما بيان اينكه دور مستلزم تسلسل است اين است كه: اگر فرض كنيم: «الف» علت «ب» است، رتبه «الف» عقلًا بر رتبه «ب» مقدم خواهد بود و اگر فرض كنيم «ب» هم علت «الف» است، رتبه «ب» بر رتبه «الف» مقدم خواهد بود.

بنا بر اين: چون «ب» علت است، رتبه‌اش عقلًا مقدم بوده و چون فرضاً معلول «الف» است، رتبه «الف» نيز عقلًا مقدم خواهد بود و همچنين به مناط مقدم بودن «الف»، «ب» مقدم خواهد بود و هكذا الى غير النهاية در قوه عاقله اين سلسله مراتب لازم مى‌آيد اگر «الف» و «ب» بخواهند در خارج به اين نحو متحقق گردند، پس دليل ابطال تسلسل، دور را هم ابطال مى‌كند.

ادله بطلان تسلسل‌

و اما ادله ابطال تسلسل بسيار است و تسلسلى باطل است كه ترتب در سلسله وجود باشد و همه موجود فعلى باشند. ولى تسلسل تعاقبى، باطل نيست.