اقسام تشخص‌

تشخص داراى اقسامى است: زيرا يا عين ذات شخص است، يا زايد بر ذات و حقيقت شخص است.

در صورت دوم، يا در عروض تشخص بر ذات، تنها جهت فاعلى كفايت مى‌كند و يا در عروض تشخص جهت فاعلى كفايت نكرده و محتاج چيز ديگرى يعنى قابل خارجى و غير فاعلى است.

قابل خارجى و غير فاعلى يا فقط هيولاست و يا هيولى با چيزهاى ديگر است، يعنى در عروض تشخص بر ذات شى‌ء اضافه بر جهت فاعلى يا هيولى كافى است يا هيولى كفايت نكرده و محتاج چيز ديگرى از مخصصات و مكمّلات است.

و الحاصل اينكه: تشخص با وجود گرچه در مفهوم متكثر و متغاير بوده، الّا اينكه در عين خارجى، مصداقاً يكى هستند، و در الهيات- ان شاء اللّه- مبحثى خواهد آمد كه گفته مى‌شود: انتزاع مفاهيم متكثره متوافقه از يك شى‌ء بسيط ممكن است؛ چنانكه مفاهيم كماليه را از يك وجود بسيط به مناسبت اينكه وجود خيرات است و مصداق خارجى خيرات وجود است، انتزاع خواهيم نمود كه: هو العلم، هو القدرة، هو الحياة، هو الارادة، هو البقاء و آنچه موجود است؛ هو كل العالم، كل القادر، كل الحي، كل المريد، كل البقاء و كل القديم و «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ»، [1] «هُوَ عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ» [2] «وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» [3] و بالجمله: وجود عين تشخص است.

و وجود، يا عين ذات شى‌ء است؛ يعنى ماهيت نداشته و «ماهيته انيته» يا اينكه ماهيت داشته و لكن در عروض وجود بر اين ماهيت، جهت امكان آن ماهيت كه مناط

[1] حديد (57): 3.

[2] حشر (59): 22.

[3] بقره (2): 137.