في كتاب إكْمال الدين و إتمام النِعْمَةِ [1] عَنْ محمد بن محمد بن عِصام، عن محمد بن يعقوبَ، عن إسحاقَ بن يعقوب، قال: سألت محمد بن عُثْمانَ العُمَري أن يوصل لي كتاباً قد سألتُ فيه عن مسائل اشكلَتْ علىَّ. فورد التوقيعُ بِخط مولانا صاحبِ الزمان (ع): أمّا ما سَأَلْتَ عَنْهُ. أرْشَدَكَ اللَّهُ و ثَبَتَكَ (إلى ان قال) و أمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ، فَارْجِعُوا فيها إلى رُواةِ حَديثِنا. فَإنَّهُم حُجَّتي عَلَيْكُم، و أَنا حُجةُ اللَّه. و أمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثمان العُمَري، فَرَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِيه، فَإنَّهُ ثِقَتي وَ كِتابُهُ كِتابي. [2] اسحاق بن يعقوب، [3] نامه‌اى براى حضرت ولى عصر (عج) مى‌نويسد و از مشكلاتى كه برايش رخ داده سؤال مى‌كند. و محمد بن عثمان عمرى نماينده آن حضرت، نامه را مى‌رساند. جواب نامه به خط مبارك صادر مى‌شود كه «.. در حوادث و پيشامدها به راويان حديث ما رجوع كنيد، زيرا آنان حجت من بر شمايند و من حجت خدايم ..» منظور از «حوادث واقعه» كه در اين روايت آمده مسائل و احكام شرعيه نيست. نويسنده نمى‌خواهد بپرسد در باره مسائل تازه‌اى كه براى ما رخ مى‌دهد چه كنيم. چون اين موضوع جزو واضحات مذهب شيعه بوده است و روايات متواتره دارد كه در مسائل بايد به فقها رجوع كنند. [4] در زمان ائمه (ع) هم به فقها رجوع مى‌كردند و از آنان مى‌پرسيدند. كسى كه در زمان حضرت صاحب، سلام اللَّه عليه، باشد و با نوّاب اربعه‌ [5] روابط داشته باشد و به‌

[1] اكمال الدين و إتمام النعمة كه به نام «كمال الدين و تمام النعمة» شهرت يافته، از آثار شيخ صدوق (381 ه. ق.) است و در باره غيبت امام زمان و مسائل مربوط به آن به نگارش درآمده است.

[2] كمال الدين، ج 2، ص 484، «باب التوقيعات»، حديث 4.

[3] اسحاق بن يعقوب كلينى خود تصريح كرده است كه از طريق محمد بن عثمان عمرى پاره‌اى مسائل مشكل را بر امام عصر (عج) عرضه كرده و پاسخ گرفته است. در توقيع امام خطاب به او چنين عباراتى آمده: أمّا ما سَألْت عَنْهُ أرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبّتَكَ مِنْ أمْرِ الْمُنكرينَ لي مِنْ أهْل بَيْتِنا و بَني عَمِّنا السَّلامُ عليكم يا اسحاقَ بن يعقوبَ و على مَنِ التَّبعَ الْهُدى‌. اين گونه خطابها را از طرف امام دليل نبالت شأن و جلالت قدر او دانسته‌اند.

[4] صاحب وسائل الشيعه روايات مربوط به رجوع به فقها را در وسائل الشيعة، به خصوص در «كتاب القضاء»، ( «ابواب صفات القاضي»، باب 11) با الفاظ مختلف نقل كرده است.

[5] نوّاب اربعه» عنوان چهار تن نايب ويژه امام زمان (عج) است كه در دوره غيبت صغرى (260- 329) واسطه بين امام و شيعيان بودند. اين چهار تن عبارتند از: 1 ابو عمر عثمان بن سعيد بن عمرو العمرى، از اصحاب و معتمدان امام هادى و امام عسكرى (ع) كه امام عسكرى (ع) وى را نايب امام غايب (عج) معرفى فرمود. 2 ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد، از اصحاب و نايبان امام عسكرى (ع) كه امام يازدهم و پدرش عثمان بن سعيد وى را از نايبان حضرت شمردند. وى در سال 304 يا 305 ه. ق. وفات كرد و در بغداد در كنار مدفن پدر خود به خاك سپرده شد. 3 ابو القاسم حسين بن روح نوبختى كه وى را محمد بن عثمان به عنوان جانشين خود و نايب امام معرّفى كرد. 4 ابو الحسن على بن محمد السمري كه وى را حسين بن روح وكيل امام (ع) شناساند. سمرى در نيمه شعبان سال 328 يا 329 وفات يافت. وى آخرين نايب آن حضرت بود.