مقصد اول: در زكات مال‌

و كلام در مورد كسى كه زكات بر او واجب است و در مورد چيزى كه زكات در آن واجب است، و در اصناف مستحقين زكات و مصارف آن، و در اوصاف آنان مى‌باشد.

كسى كه زكات بر او واجب است‌

مسأله 1- در كسى كه زكات بر او واجب است امورى شرط است:

اول آن‌ها: بلوغ است؛ پس زكات بر نابالغ واجب نيست. البته اگر ولىّ شرعى برايش تجارت كند، براى ولىّ او مستحب است كه زكات مال او را بپردازد، همان طور كه براى ولىّ مستحب است زكات غلّات او را بدهد. و اما بر حيوانات (شتر، گاو و گوسفند) او بنابر اقوى زكات تعلّق نمى‌گيرد. و در آنچه تعلق زكات مشروط به گذشتن سال است، بلوغ از اول سال معتبر است؛ و در غير آن قبل از وقت تعلّق زكات (بلوغ معتبر است).

دوم آن‌ها: عقل است؛ پس در مال ديوانه زكات واجب نيست. و در آنچه گذشتن سال در آن معتبر است عاقل بودن در تمام سال لازم است؛ و در غير آن، در حال تعلق زكات (عاقل بودن لازم است). بنا بر اين اگر (در بين سال) جنون پيدا شود- نسبت به آنچه سال معتبر است- جنون سال را قطع مى‌كند، بر خلاف خوابيدن، بلكه و مستى و بيهوشى بنابر اقوى (كه موجب قطع سال نمى‌شود). البته اگر عروض ديوانگى زمانش كوتاه باشد، در اينكه سال قطع شود اشكال است.

سوم آن‌ها: آزاد بودن است؛ بنابراين زكات بر برده واجب نيست اگر چه قائل شويم كه مى‌تواند مالك (چيزى) شود.

چهارم آن‌ها: ملك است؛ پس در هبه و قرض، زكات نيست مگر بعد از قبض آن‌ها (كه مالكيّت براى موهوب له و مقترض محقّق مى‌شود) و همچنين در مالى كه براى كسى وصيت شده زكات واجب نيست، مگر بعد از فوت وصيت‌كننده و قبول وصيت؛ زيرا بنابر اقوى قبول وصيت در تحقق ملكيت كسى كه براى او وصيت شده معتبر است.

پنجم آن‌ها: تمكّن كامل از تصرف در مال است؛ پس نه در وقف، اگر چه وقف خاص باشد و نه در نماى وقف عام، اگر چه (عنوان عام) در يك نفر منحصر شود و نه در مالى كه‌