نامدار قايل‌اند، به توجيه كلام آن عارف بزرگ پرداختند، و آن را به معنايى كه اكثر خواص از درك آن عاجزند، تا چه رسد به ارباب علوم آليه، با لسان خاص در جمله‌اى كوتاه تفهيم فرمودند، كه حق با هر موجودى از طريق «وجه خاص» و «قرب وريدى» و «تولية» نيز ارتباط دارد؛ و مولانا جلال الدين رومى از آن به جهت «سبب سوزى» تعبير كرده است:

از طريق وجه خاص و قرب وريدى صادر اوّل و «قلم أعلى» ينبئ عن ذاته و صفاته و آثاره. و إن سألت الحق، أن الحق هو المنبئ عن ذاته و صفاته و آثاره. در كريمه‌ «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‌ءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ.» جزء اوّل دليل بر تنزيه حق، و جزء دوم دليل بر تشبيه است؛ چه آن كه حق يسمع بسمع كل سميع، و يبصر ببصر كل بصير؛ و في المحمديين التنزيه في عين التشبيه، و التشبيه في عين التنزيه. به لسان ديگر، كليه مبادى ادراك و علل از مراتب فاعليت حق‌اند. و اين امر نزد ارباب عصمت مسلم است كه چه در انسان و چه در كليه علل و معاليل آثار مترتبه بر علل و اسباب هم نسبت به حق دارند، و هم به مبادى اين آثار؛ و به لسان جمع: «قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ.»

[گفتار در جبر و تفويض و امر بين الأمرين‌]

و نيز معناى اين اصل مسلم نزد ارباب درايت و صومعه نشينان بارگاه جبروتي و لاهوتى كه لا جبر و لا تفويض؛ بل أمر بين الأمرين. جمع بين جبر و تفويض نمى‌باشد؛ بلكه اضطرار در عين اختيار، و اختيار در عين اضطرار است: «در عين اختيار مرا اختيار نيست» و يا «در اختيار خويش مرا اختيار نيست». و مختار حقيقى حق است كه تمام جهات فاعليه، از جمله غايت و غرض از ايجاد، ذات اوست. كليه مبادى آثار متقوم به حق‌اند؛ و تقوم به حق و فقر و احتياج به سلطان وجود نحوه تحقق اشياست: كل سميع يسمع بسمعه؛ و كل بصير يبصر ببصره. لأن كل سميع مظهر لاسمه «السميع»؛ و كل بصير يبصر باسمه «البصير». و لا حول و لا قوة إلا باللّه العلىّ العظيم.

چنانكه گفتيم صفت «مشيّت» عين ذات اوست؛ ولى صفات كليه الهيه از حقايق ارساليه‌اند؛ و در مقام تنزل سريان در همه اشيا دارند، ولى بدون تجافى از مقام غيب و اطلاق حقيقى. اين حكم در «علم» نيز جارى است، كه فرمود: