مراد از «طين» و «طينت» در روايات، گل يا عنصر خاكى نمى‌باشد. چه آن كه «طينت» به معناى اصل و ماده‌اى است كه مناسبت با مخلوقات دارد. و اين طينت، يا طين، به حسب مراحل و مراتب متفاوت است. گاه از آن به «هباء» به معناى ماده ممكن نيز تعبير شده است. و مراد از «خلق» تقدير، و مقصود از «ظلّ» وجود ذرّى تبعى است كه به وجود خاص خود موجود نباشد، بلكه به وجود تبعى در عالم قدر اوّل، كه از آن به «قضا در مرتبه علم» نيز تعبير شده است، متحقق باشد.

كلمه «ظلّ» و «اظلال» در روايات مأثور از اهل بيت، صلى اللّه عليهم و سلم، بسيار وارد شده است. در همين باب مفضّل از ابو عبد اللّه، امام جعفر صادق، عليه السلام، سؤال مى‌كند:

كيف كنتم حيث كنتم في الأظلّة؟ [قال عليه السلام‌]: كنّا عند ربّنا ليس عنده أحد غيرنا في ظلّة خضراء، نسبّحه و نقدّسه و نهلّله نمجّده، و ما من ملك مقرّب و لا ذى روح. [51] از آن جا كه عين ثابت كمل از عترت و نيز عين قدرى حضرت ختمى مقام سمت سيادت بر اعيان و صور قدريه انبيا و اوليا و ديگر موجودات دارد، در مقام تقدير علمى مقدمند بر كافه ذرارى وجود. و اين تقدم زمانى نيست؛ بلكه تقدم مطلق بر مقيد است. و به همين ملاحظه امام، عليه السلام، فرمود: كنا عند ربّنا ليس عنده أحد غيرنا. و نفرمود: ليس فيها أحد غيرنا.

[گفتار در اظله و ظلة الخضراء]

تعبير به «ظلّة خضراء» و «أظلّه» در كيف كنتم في الأظلّة با ملاحظه اين جهت است كه از تحقق خارجى آن بزرگواران، خصوصا حضرت ختمى مقام، به «نور» تعبير شده است؛ كه مسلما آن حضرت اوّلين صادر از حق است كه به عبارات مختلف در آثار خاصه و عامه از آن حقيقت باهر مطلق تعبير به أوّل ما خلق اللّه روحى و نيز أوّل ما خلق اللّه نورى، و در حديث جابر، رضى اللّه عنه، بنا به نقل عامه و خاصه:

أوّل ما خلق اللّه نور نبيّنا شده است. احاديث از طرق عامه و خاصه در خلقت «نورى»

[51] منبع پيشين، ج 2، ص 327.