همين طور مطلق عبادات و خصوصاً نماز، كه يكى از تركيبات قدسيّه است كه بِيَدَىِ الجلال و الجمال فراهم آمده و تصفيه شده، كمال و نقص و نورانيّت و ظلمانيّت آن بسته به روح غيبى و نفخه الهيّه آن است كه به توسّط نفس ناطقه انسانيّه به آن دميده مى‌شود.

و هر چه مرتبه اخلاص و حضور قلب، كه دو ركن ركين عبادات است، كامل‌تر باشد، روح منفوخ در آن طاهرتر و كمال سعادت آن بيشتر و صورت غيبيّه ملكوتيّه آن منوّرتر و كامل‌تر خواهد بود. و كمال عمل اوليا عليهم السلام به واسطه جهات باطنيّه آن بوده، و الّا صورت عمل چندان مهمّ نيست؛ مثلًا، ورود چندين آيه شريفه از سوره مباركه «هَلْ اتى‌» در مدح على عليه السلام و اهل بيت طاهرينش عليهم السلام به واسطه چند قرص نان و ايثار آنها نبوده، بلكه براى جهات باطنيّه و نورانيّت صورت عمل بوده؛ چنانچه در آيه شريفه اشاره‌اى به آن فرموده آنجا كه فرمايد: إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً؛ [1] بلكه يك ضربت على عليه السلام كه افضل از عبادت ثقلين مى‌باشد.

لضربة علىٍّ خيرٌ من عبادة الثَّقَلَيْن. [2] نه به واسطه همان صورت دنيائى عمل بوده كه كسى ديگر اگر آن ضربت را زده بود باز افضل بود، گرچه به ملاحظه موقعيت مقابله كفر و اسلام، خيلى انجام اين عمل مهم بوده كه شايد شيرازه لشكر اسلام از هم پاشيده مى‌شد، ولى عمده فضيلت و كمال عمل آن حضرت، به واسطه حقيقت خلوص و حضور قلب آن حضرت بوده در انجام اين وظيفه الهيّه؛ و لهذا مشهور است كه وقتى غضب بر آن حضرت مستولى شد به واسطه جسارت آن ملعون، از كشتن او خوددارى فرمود تا آنكه عمل به هيچ وجه شائبه انّيّت و جنبه يلى الخلقى نداشته باشد؛ با آنكه غضب آن ولى اللَّه مطلقْ غضب الهى بود ولى باز عمل را خالص فرمود از توجه به كثرت، و يكسره خود را فانى در حقّ فرمود و عمل به دست حقّ واقع شد. و چنين عمل در ميزان سنجش بر

[1] «ما فقط براى وجه خدا (رضاى خدا) شما را اطعام مى‌كنيم و هيچ پاداش و سپاسى از شما نمى‌خواهيم.» (دهر/ 9)

[2] اشاره به حديث شريف نبوى كه از طرق مختلف و با عبارات متعدد روايت شده است. از آن جمله:

لضربة علىٍّ خيرٌ من عبادة الثَّقَلَيْن.

بحار الأنوار، ج 39، ص 2، «تاريخ امير المؤمنين»، باب 70، حديث 1.