لكن آن چيزى كه مبدأ اين عمل مى‌شود، آن چيزى كه مقابله ما بين پدر و پسر را در آن جا متحقق مى‌كند، اين يك مسائل قلبى و روحى و معنوى است، فوق اين مسائلى كه ماها مى‌فهميم. ما همين مى‌گوييم كه ايثار كرد، قربانى كرد و واقعاً اين طور بوده است، مهم هم هست. لكن آيا در نظر ابراهيم هم ايثار بوده است؟ ابراهيم هم در نظرش اين بوده است كه حالا يك چيزى، تحفه‌اى مى‌برد پيش خدا؟ اسماعيل هم- سلام اللَّه عليه- در نظرش بوده كه يك جانفشانى دارد مى‌كند براى خدا؟ يا مسأله اين نيست. اين مسئله‌اى است كه تا نفسانيت انسان هست، خوديت انسان هست، ايثار اسمش هست. من ايثار مى‌كنم در راه خدا فرزندم را، من ايثار مى‌كنم در راه خدا جان خودم را. اين، براى ما مهم است و زياد مهم است، براى ابراهيم نيست مسأله اين، ايثار نيست. ابراهيم خودى نمى‌بيند تا ايثارى كرده باشد، اسماعيل خودى نمى‌بيند تا ايثار كرده باشد. ايثار اين است كه من هستم و تو هستى و عمل من و براى تو و ايثار. اين، در نظر بزرگان اهل معرفت و اولياى خدا شرك است، در عين حالى كه در نظر ما كمال بزرگى است، ايثار بزرگى است.

عيد براى ما يك معنا دارد، براى ابراهيم و براى پيغمبرها يك معناى ديگرى دارد، ما هم عيد مى‌كنيم، آنها هم عيد مى‌گيرند، لكن آنهايى كه عيد مى‌گيرند عيد لقاست، آنها عود مى‌كنند به آن جايى كه از آنجا ظاهر شدند و عيد مى‌گيرند براى اين امر، البته بعد از ارجاع به- باز از آن معناى سير الهى- بعد از ارجاع اسمش عيد مى‌شود. و بعدهاى معنوى‌اش بسيار زياد است و دست ما از آن كوتاه است و بعدهاى سياسى و اجتماعيش هم زياد است و زياد بوده است و اميدواريم كه زياد بشود.

جهاد اكبر

اميدواريم كه مسلمانها به خود بيايند و از همين عباداتى كه خداى تبارك و تعالى براى آنها مقرّر فرموده است، از همينها، هم سير معنوى بكنند و هم برداشتهاى سياسى و هم عمل.

اين طور نباشد كه نماز را ما همان جهت تقرب الى اللَّه آن را ملاحظه كنيم. البته آن‌