الحديث السابع و الثلاثون‌

بالسّند المتّصل إلى محمّد بن يعقوب، عن عليّ بن محمّد، عمّن ذكره، عن أحمد بن محمّد بن عيسى، عن محمّد بن حمران، عن الفضل بن السّكن، عن أبي عبد اللّه، عليه السّلام، قال قال أمير المؤمنين، عليه السّلام: اعرفوا اللّه باللّه، و الرّسول بالرّسالة، و أولي الأمر بالأمر بالمعروف و العدل و الإحسان. [1] ترجمه «فرمود حضرت صادق، عليه السلام، كه حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمود: «بشناسيد خدا را به خدا، و رسول را به رسالت، و صاحب امر را به امر به معروف و عدالت و نيكويى نمودن.» شرح «عرفان» و «علم» و «شناسايى» و «دانايى» فرق واضح دارند، و گويند «علم» در اصل لغت مخصوص به كليات است، و «معرفت» مخصوص به جزئيات و شخصيات. و گويند «عارف» باللّه كسى است كه حق را به مشاهده حضوريه بشناسد، و «عالم» باللّه كسى است كه به براهين فلسفيه علم به حق پيدا كند. و بعضى گويند علم و عرفان از دو جهت تفاوت دارند: يكى از جهت متعلّق، چنانچه ذكر شد. و ديگر، در «معرفت» سابقه فراموشى و نسيان مأخوذ است، پس چيزى را كه ابتدائا ادراك به آن متعلق شد، گويند «علم» به او حاصل شد، و چيزى را كه معلوم بوده و نسيان شد و ثانيا مورد ادراك شد، گويند «معرفت» به آن حاصل شد. و عارف را از آن جهت «عارف» گويند كه متذكر اكوان سالفه و نشآت سابقه بر كون ملكى و نشئه طبيعى خود شود. و بعضى از اهل سلوك مدعى تذكر عالم «ذرّ» هستند، و گويند اگر حجاب طبيعت كه موجب اين غفلت و نسيان است از پيش‌

[1] اصول كافى، ج 1، ص 4، «كتاب توحيد»، «باب أنّه لا يعرف إلّا به»، حديث 1.