اسمى كه از آن مظهريت دارند و به مقدار حيطه و سعه دايره آن، كشف اعيان تابعه آن اسم كنند، و باب كمال و نقص و اشرفيت و غير آن و سعه و ضيق دايره دعوت از آنجا شروع شود و به تبعيت اسماء الهيه رجوع كند، چنانچه تفصيل آن را در رساله مصباح الهداية ذكر كرديم. [1] بالجمله، پس از اين حالت كه صحو بعد المحو دست داد، وجود او وجود حقّانى گردد و حق تعالى در مرآت جمال او موجودات ديگر را مشاهده فرمايد، بلكه هم افق با مشيت گردد. و اگر انسان كامل باشد با مشيت مطلقه هم افق گردد و روحانيت او عين مقام ظهور فعلى حق گردد، و در اين حال حق تعالى به او مى‌بيند و مى‌شنود و بطش مى‌كند، و خود او اراده نافذه حق و مشيت كامله و علم فعلى است:

فالحقّ يسمع به و يبصر به ... الحديث. علىّ عين اللّه و سمع اللّه و جنب اللّه [1] إلى غير ذلك. پس قرب فرايض صحو بعد المحو است و نتيجه آن آنهاست كه شنيدى.

و بايد دانست كه اين صحو و رجوع به كثرت را «قرب» گوييم، زيرا كه اين صحو بعد المحو غير از اين حالت غفلتى است كه از براى ماست، و اين وقوع در كثرت پس از فناى محض غير از اين كثرتى است كه ما در آنها واقع هستيم، زيرا كه كثرت براى ما حجاب است از وجه حق، و براى آنها مرآت مشاهده است: ما رأيت شيئا إلّا و رأيت اللّه معه و فيه و قبله و بعده‌ [2] و توان قرب نوافل را فناى اسمائى دانست، و قرب فرايض را فناى ذاتى، و بنابراين، نتيجه قرب فرايض محو مطلق شود. و تفصيل آن در اين مقام بيش از اين مناسب نيست، و همين اندازه نيز خروج از طور اين اوراق بود.

فصل در نقل كلام شيخ اجلّ بهائى است‌

شيخ جليل عارف بهائى، رضوان اللّه عليه، در اربعين فرمايد، در ذيل اين حديث شريف، كه «از براى اصحاب قلوب در اين مقام كلمات عاليه و اشارات سرّيه و تلويحات ذوقيه‌اى است كه مشام ارواح را معطر كند و رميم اشباح را حيات بخشد. و هدايت به معنى آنها نشود و مطلع بر حقيقت آنها نگردد مگر كسى كه به رياضات و مجاهدات راحت از خود سلب كند تا آنكه از شرب آنها بچشد و به مطلب‌

[1] «على چشم خدا و گوش خدا و پهلوى خداست.» امام صادق (ع) مى‌فرمايد: امير مؤمنان (ع) فرمودند: أنا علم اللّه و أنا قلب اللّه الواعى و لسان اللّه الناطق و عين اللّه و جنب اللّه و أنا يد اللّه. توحيد صدوق، ص 164، «باب 22 در معنى «جنب اللّه»، حديث 1.

______________________________

[1] مصباح الهداية. 192- 195.

[2] حديث 28، پاورقى 12.