به سوى آسمان قرار دهد، چنانچه فقها، رضوان اللّه عليهم، فتوا به استحباب آن دادند و در دليل آن مناقشه كردند. گرچه بعد از سيره قطعيه متشرعه، به طورى كه از قنوت گويى جز اين ترتيب چيز ديگر نمى‌فهمند و به رفع يدين مطلقا هر طور اتفاق افتد كفايت نكنند، احتياج به دليل ديگر نيست. بالجمله، اظهر در اين روايت شريفه احتمال اوّل است.

و بدان كه مشهور بين فقها، رضوان اللّه عليهم، استحباب رفع دستهاست در تكبيرات. و بعضى قائل به وجوب شدند بواسطه ظاهر بعضى اوامر و اخبارى كه در تفسير آيه شريفه‌ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ وارده شده، كه اين «نحر» ى كه خداى تعالى امر به آن فرموده رفع دست است در وقت تكبيرات. [1] ولى شواهد كثيره در اخبار است كه دلالت بر استحباب آن مى‌كند، مثل تعليلاتى كه وارد است در آنها، خصوصا روايت فضل بن شاذان از حضرت رضا، [2] سلام اللّه عليه، علاوه بر آنكه صحيحه على بن جعفر [1] نصّ است در عدم وجوب. و اين اخبار با قطع نظر از قرائن صارفه ظاهرند در وجوب. و طريق جمع حمل بر استحباب است تحكيما، للنصّ على الظاهر. و آن روايت گرچه رفع يد را از غير امام برداشته و ممكن است دعوى كرد كه ظاهر آن است كه متعرض حال امام و مأموم است و از فرادى ساكت است و منافات ندارد كه رفع واجب باشد بر همه، و لكن رفع يد امام كفايت مى‌كند از مأمومين، چنانچه قرائت امام مجزى است از قرائت آنان. و بنابراين احتمال، كه اظهر احتمالات است در روايت، خدشه بعضى محققين متأخرين نيز وارد نشود كه مستلزم حمل مطلق بر مقيد شود، ولى مع ذلك، عدم قول به اين تفصيل، و ذهاب مشهور قديما و حديثا، و قرائن خارجيه و داخليه، مجالى براى بحث باقى نگذارد.

و تا اين اندازه از وظيفه اين اوراق نيز خارج بود، ولى مع ذلك كه اين رفع يد يكى از آداب مستحبه است، سزاوار نيست كه انسان حتى المقدور آن را ترك كند، خصوصا در مثل چنين مستحباتى كه در ميان علما قول به وجوب هم دارد، كه بنابراين احتياط در دين هم اقتضا مى‌كند كه انسان آن را ترك نكند.

در بيان سرّ رفع يدين است‌

در هر صورت، بلند كردن دستها در نماز، در هر تكبيرى، زينت نماز است. و نماز جبرئيل، عليه السلام، و ملائكه سماوات سبع بدين طريق است، چنانچه‌

[1] عن على بن جعفر، عن أخيه، موسى بن جعفر، عليه السلام، قال قال: على الإمام أن يرفع يده في الصّلاة، ليس على غيره أن يرفع يده في الصّلاة. (على بن جعفر از برادرش، موسى بن جعفر (عليهما السلام)، روايت كند كه فرمود: «بر امام لازم است كه دستش را در نماز بالا آورد، و غير امام لازم نيست چنين كند.» وسائل الشيعة، ج 4، ص 726، «كتاب الصلاة»، باب 9.

______________________________

[1] تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 683- 684، تفسير سوره «كوثر» حديث: 17- 19.

[2] شماره 142.