و از بعض روايات استفاده شود كه سيره رسول خدا، صلّى اللّه عليه و آله، بر همين پنجاه ركعت جارى بوده، [1] گرچه از بعضى ديگر استفاده شود كه حضرت «عتمه» را به جا مى‌آوردند. [1] و شايد عدم ذكر آن و جريان سنت بر پنجاه ركعت براى آن باشد كه عتمه عوض نماز «وتر» است و خود استقلال ندارد، چنانچه روايت فضيل بن يسار دلالت بر آن دارد، [2] و در روايت شريفه آن را «وتر» تسميه كردند. [3] و در بعضى روايات است كه كسى كه آن را به جا آورد و مرد، مرده است در صورتى كه وتر را به جا آورده است. [4] پس، در حقيقت اين دو ركعت نماز وتر است كه براى خوف حادثه موت پيش از وقت خود بايد به جا آورد، ولى وقتى وقت وتر رسيد، اين كفايت از آن نكند. و در بعضى روايات است كه اين دو ركعت جزء نمازهاى پنجاهگانه نبود، آن را زياد نمودند براى تكميل عدد، و دو مقابل شدن نافله از فريضه. [2] و اين احاديث با هم اختلاف مدلول ندارند، بلكه ممكن است افضل چيزى كه سنت بر آن جارى است پنجاه ركعت باشد، و اين دو ركعت سنت غير مؤكّده باشد و براى احتياط حادثه موت و تتميم عدد جعل شده باشد.

در هر صورت، از براى نوافل يوميه فضيلت بسيار است. بلكه در بعض روايات ترك آن را معصيت شمرده، [5] و در بعض ديگر در اين مقام فرموده: خداوند عذاب مى‌كند بر ترك سنت. [3] و در بعضى روايات تعبير به وجوب فرموده. [6] و اين از براى تأكيد در اتيان آنهاست و زجر از ترك آنها. و سزاوار اين است كه انسان حتى الامكان آنها را ترك نكند، زيرا كه به حسب روايات شريفه نكته جعل آنها براى اتمام فرايض و قبولى آنهاست. [4] و در بعضى روايات مى‌فرمايد: «شيعيان ما [اهل‌] پنجاه و يك ركعت نماز هستند.» [5] و از آن حديث ظاهر مى‌شود كه اصحاب اتيان آن هستند نه عقيده به آن، مقابل اهل سنت. چنانچه از حديث «علائم مؤمن‌ [7]» نيز همين ظاهر شود.

در بيان استحباب سه روز روزه در هر ماه‌

و اما سنت دوم رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، كه عبارت است از سه روز روزه در هر ماه، پس اخبار كثيره كه بالغ بر چهل حديث مى‌شود در فضل آن وارد است. [8] و در كيفيت آن بين علماى اعلام خلاف است. آنچه مشهور بين آنها و موافق با اخبار كثيره است و عمل رسول خدا، صلّى اللّه عليه و آله، در آخر عمر و

[1] مراد از «عتمه» نافله نماز عشاء است. و روايت حمّاد بن عثمان از امام صادق (ع) بر آن دلالت دارد. وسائل الشيعة، ج 3، ص 35، باب 13، از «ابواب أعداد الفرائض و نوافلها»، حديث 15.

[2] در حديثى از امام رضا (ع) اين مطلب نقل شده است. وسائل الشيعة، ج 3، ص 70، «كتاب الصلاة»، «ابواب اعداد الفرائض و نوافلها»، «باب 29»، حديث 3.

[3] روايت حنّان از امام صادق (ع). وسائل الشيعة، ج 3، ص 33، «كتاب الصلاة»، باب 13 از «ابواب أعداد الفرائض»، حديث 6.

[4] مانند روايت محمد بن مسلم از امام باقر (ع) و هشام بن سالم از امام صادق (ع). وسائل الشيعة، ج 3، ص 52، «كتاب الصلاة»، باب 17، از «أبواب أعداد الفرائض». حديث 2- 4.

[5] عن أبي بصير قال قال الصّادق (ع): شيعتنا أهل الورع و الاجتهاد، و أهل الوفاء و الأمانة، و أهل الزّهد و العبادة، و أصحاب الإحدى و خمسين ركعة في اليوم و اللّيلة، القائمون باللّيل، الصّائمون بالنّهار، يزكّون أموالهم و يحجّون البيت و يجتنبون كلّ محرّم. (امام صادق (ع) به نقل از أبو بصير فرمودند: شيعيان ما اهل پرهيزگارى و كوشش در عبادت و وفا و امانتدارى و زهد و عبادت‌اند، در شبانه روز پنجاه و يك ركعت نماز مى‌گزارند، شب بيدارند و روز را به روزه مى‌گذرانند، زكات مالهايشان را مى‌پردازند و به زيارت خانه خدا مى‌روند و از هر حرامى دورى مى‌كنند.) صفات الشيعة، حديث اوّل. وسائل الشيعة، ج 3، ص 41، «كتاب الصلاة»، باب 13 از «أبواب أعداد الفرائض»، حديث 26.

______________________________

[1] در وسائل الشيعة، (ج 3، ص 31- 32) روايت معاوية بن عمار از امام صادق (ع) (حديث 1)، و روايت فضيل و فضل و بكير از امام صادق (باب 13، از «أبواب أعداد الفرائض و نوافلها»، حديث 4).

[2] منبع پيشين، ص 31، حديث 2.

[3] روايت زراره از امام باقر (ع). وسائل الشيعة، ج 3، ص 70، «كتاب الصلاة»، «ابواب اعداد الفرائض و نوافلها»، «باب 29» حديث 1، و همچنين احاديث، 2، 4، 5، 7.

[4] روايت أبو بصير از امام صادق (ع). وسائل الشيعة، ج 3، ص 71، «كتاب الصلاة» باب 29 از «ابواب اعداد الفرائض و نوافلها»، حديث 8.

[5] تهذيب الاحكام، ج 2، ص 11، كتاب الصلوة باب 1، حديث 23.

[6] مستدرك الوسائل، ج 3، ص 50 كتاب الصلوة، باب 12، حديث 4 و 5.

[7] حديث امام عسكرى (ع) مدرك سابق، ص 42، حديث 29.

[8] وسائل الشيعة، ج 7، ص 321- 303 باب 7- 12 از «ابواب صوم مندوب».