ركعت نماز بخواند در صورتى كه بداند چه مى‌گويد در آنها، منصرف شود و حال آنكه نيست بين او و بين خداوند گناهى مگر آنكه آمرزيده آن را.» و عن رسول اللّه، صلّى اللّه عليه و آله، أنّه قال: ركعتان خفيفتان في تفكّر خير من قيام ليلة. [1] «فرمود رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله،: دو ركعت خفيف با تفكر بهتر از عبادت يك شب است.»

فصل‌

پس از آنكه معلوم شد كه حضور قلب در عبادات قلب و روح عبادات است و نورانيت و مراتب كمال آن بسته است به حضور قلب و مراتب آن، اكنون بايد دانست كه از براى حضور قلب مراتبى است كه بعضى از آن مراتب اختصاص دارد به اولياى حق، و دست ديگران از وصول به شاهق آن كوتاه است، ولى بعض مراتب آن براى سلسله رعيت نيز ممكن الحصول است. و بايد دانست كه حضور قلب به طريق كلى منقسم شود به دو قسمت عمده: يكى حضور قلب در عبادت، و ديگر حضور قلب در معبود.

و پيش از بيان اين مطلب لابديم از ذكر يك مقدمه. و آن اين است كه اهل معرفت گويند باب عبادات مطلقا باب ثناى معبود است، منتها هر يك از آنها ثناى حق است به نعتى از نعوت و اسمى از اسماء مگر نماز كه ثناى حق است به جميع اسماء و صفات. و در سابق بر اين، در شرح بعضى احاديث، ذكر شد [2] كه ثناى معبود از فطرياتى است كه جميع سلسله بشر بر آن مخمّرند و فطرت حكم به لزوم آن مى‌كند، و خاضع براى كامل و مطلق و جميل مطلق و منعم مطلق و عظيم مطلق است. و چون كيفيت ثناى ذات مقدس را احدى نمى‌تواند كشف كند، زيرا كه آن فرع معرفت به ذات و صفات و كيفيت [ارتباط] غيب به شهادت و شهادت به غيب است و اين از براى كسى ميسور نيست جز از طريق وحى و الهام الهى، از اين جهت عبادات مطلقا توقيفى است و موظف از جانب حق است و احدى از پيش خود حق ندارد تشريعى كند و عبادتى بتراشد. و آنچه از تواضع و احترامات در پيشگاه بزرگان و سلاطين معمول و متداول است، در آن پيشگاه مقدس ارجى و قيمتى ندارد. پس‌

[1] ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، «ثواب من صلى ركعتين خفيفتين في تفكر»، ص 67- 68، حديث 1، وسائل الشيعة ج 4، ص 688، «كتاب الصلاة»، باب 3 از «ابواب افعال الصلاة»، حديث 5.

[2] ص 185.