علم تا آنكه بر آنها قدم نهد از جهت رضايت به او.» پس، معلوم شد كه اوّل قدم إلى اللّه و إلى مرضاته، قدم به دوش ملائكه و جلوس بر جناح آنان است. و تا آخر مراتب تحصيل و حصول علم و معارف اين فرش و افتراش موجود است، منتها مراتب فرق مى‌كند، و ملائكه و مؤيدين اين سالك طريق علم عوض شوند تا كار سالك به جايى رسد كه قدم از فرق ملائكه مقربين بردارد و عوالمى طى كند و مدارجى بپيمايد كه ملائكه مقربين در آنجا راه نيابند و جبرئيل امين وحى اعتراف به عجز كند و گويد: لو دنوت أنملة لاحترقت. [1] و پس از اينكه اين مطلب غير مصادم با برهان، بلكه موافق با آن، است، داعى به تأويل نيست، چنانچه فيلسوف معظم، جناب صدر المتألّهين، ارتكاب آن فرمودند [1]، با آنكه ملائكه عالم مثال و تمثلات ملكيه و ملكوتيه ملائكه را معترف و اثبات آن را در كتب حكميه و مسفورات علميه خود فرمودند با بياناتى بينظير كه مختص به خود آن بزرگوار است.

فصل در بيان آنكه تمام سكنه آسمان و زمين استغفار مى‌كنند براى طالب علم‌

بدان كه در محل خود مقرر است كه حقيقت وجود عين تمام كمالات و اسماء و صفات است، چنانچه صرف وجود صرف كمال است. و از اين جهت حق تعالى جلّ شأنه كه صرف وجود است صرف تمام كمالات است، و عين همه اسماء و صفات جماليه و جلاليه است. و در حديث است كه علم كلّه، قدرة كلّه. [2] و به برهان پيوسته است كه حقيقت وجود در مرائى عين همه كمالات است، و هيچيك از كمالات امكان انسلاخ از آن ندارد، منتها ظهور آن كمالات به مقدار سعه و ضيق وجود و جلا و كدورت مرآت است، و از اين جهت تمام سلسله وجود آيات ذات و مرآت اسماء و صفات‌اند. و اين مطلب با آنكه مبرهن است، بلكه كمتر از مطالب حكميه و در قوّت و اتقان برهان به پايه اين مسئله مى‌رسد، مطابق با مشاهدات اصحاب شهود و ذوق ارباب معرفت است، و موافق با آيات كريمه كتاب كريم و اخبار اهل بيت عصمت و طهارت (ع) است. چنانچه در چندين موضع از كتاب الهى تسبيح كافّه موجودات را گوشزد فرموده: يُسَبِّحُ للّه ما فِي السَّمواتِ وَ ما فِي الأرْضِ. [3]

[1] «اگر به اندازه بند انگشتى نزديك شوم، خواهم سوخت.» بحار الانوار، ج 18، ص 382، «تاريخ النبى»، «باب إثبات المعراج»، حديث 85.

[2] «همه او علم است، همه او قدرت است.» فارابى در فصوص مى‌گويد: «وجود كلّه، قدرة كلّه، حياة كلّه.» ص 253 و 416.»

[3] «آنچه در آسمان‌ها و زمين است خداى را تنزيه مى‌كنند.» (جمعه- 1).

______________________________

[1] شرح اصول كافى، ص 137، «كتاب العلم»، «باب ثواب العالم و المتعلّم»، حديث 1.