الحديث الأوّل‌

أخبرنى أجازة، مكاتبة و مشافهة [1] عدّة من المشايخ العظام و الثقات الكرام منهم الشّيخ العلّامة المتكلّم الفقيه الأصولى الأديب المتبحّر الشّيخ محمّد رضا آل العلّامة الوفى الشّيخ محمّد تقى الأصفهاني [2] أدام اللّه توفيقه- حين تشرّفه بقم الشّريف، و الشّيخ العالم الجليل المتعبّد الثّقة الثّبت الحاج شيخ عبّاس القمي [3] دام توفيقه- كلاهما عن المولى العالم الزّاهد العابد الفقيه المحدّث الآميرزا حسين النورى [4] نور اللّه مرقده الشّريف- عن العلّامة الشّيخ مرتضى الأنصاري [5]، قدّس اللّه سرّه. و منهم السيّد السّند الفقيه المتكلّم الثّقة العين الثّبت العلّامة السيّد محسن الأمين العاملى [6]، أدام اللّه تأييداته، عن الفقيه العلّام، صاحب المصنّفات العديدة السيّد محمّد بن هاشم الموسوى الرضوي الهندي [7]، المجاور في النّجف الأشرف حيّا و ميّتا، قدّس اللّه سرّه، عن العلّامة الأنصاري. و منهم السيّد العالم الثقّة الثّبت السيّد أبو القاسم الدهكردى الأصفهاني [8]، عن السيّد السّند الأمجد الآميرزا محمّد هاشم الأصفهاني [9]، قدّس سرّه، عن العلّامة الأنصارى (و لنا طرق أخرى غير منتهية إلى الشّيخ تركناها) عن المولى الأفضل أحمد النّراقي [10]، عن السيّد مهدى المدعوّ ببحر العلوم صاحب الكرامات [11]، رضوان اللّه عليه، عن أستاد الكلّ الآقا محمّد باقر البهبهاني [12]، عن والده الأكمل محمّد أكمل [13]، عن المولى محمّد باقر

[1] براى حفظ احاديث از دستبرد مفتريان و جاعلان و جلوگيرى از نقل آنها توسط راويان ناآشنا و نااهل، دانشمندان علم حديث از دير باز رسم دادن و گرفتن «اجازه روايت» معمول داشته‌اند. مشايخ حديث هر كس را كه در علم و تقوى مى‌آزمودند به او اجازه روايت مى‌دادند. طالبان علم نيز براى كسب اعتبار در نقل حديث به نزد مشايخ اين علم مى‌رفته و از آنان حديث مى‌آموخته درخواست اجازه مى‌كردند. اين سيره حسنه تا كنون كم و بيش ادامه دارد. اجازاتى كه مشايخ مى‌دادند مختلف بود از جمله آنها اجازه كتبى و شفاهى بود و دارنده اين اجازه در مقام نقل حديث مى‌گويد «فلانى با اجازه كتبى يا شفاهى مرا چنين خبر داد». نظر به اين سنت است كه امام (س) در آغاز، برخى از سلسله اسناد خود را پشت بپشت تا محمد بن يعقوب كلينى (قدس اللَّه اسرارهم) نقل فرموده‌اند.

[2] شيخ محمد رضا مسجد شاهى، متوفى به سال 1362 ه. ق از شخصيتهاى بزرگ و رجال علمى اصفهان و از خاندان شيخ محمد تقى اصفهانى است. وى از شاگردان ميرزاى شيرازى و سيد محمد فشاركى و آخوند خراسانى و هم مباحثه و مصاحب آية اللّه شيخ عبد الكريم حائرى بوده است. شيخ از 1344 تا 1345 ه. ق در قم به تدريس اشتغال داشت. پس از شهادت عموى خود، حاج آقا نور اللّه اصفهانى، به اصفهان بازگشت و تا پايان عمر در آنجا ساكن بود. وى مرجعيت شيعه داشت و در اصفهان حوزه درس وى تا پايان حياتش برقرار بود.

جد ايشان، شيخ محمد تقى اصفهانى، متوفى به سال 1248 ه. ق، از فقهاى نامدار و از شاگردان وحيد بهبهانى بود. حوزه درس ايشان در شهر اصفهان بود و ميرزاى شيرازى و سيد حسن مدرس از شاگردان او بودند.

تصنيف مشهور او: هداية المسترشدين. در شرح معالم الدين است.

[3] حاج شيخ عباس قمى (1294- 1359 ه. ق) از محدثان بزرگ شيعه در قرن 14 و از جمله مشايخ روايت است كه امام خمينى (س) از ايشان اجازه دريافت كرده‌اند. وى ساليانى دراز ملازم علامه متبحر، ميرزا حسين نورى (ره) بوده و در استنساخ و مقابله و تصنيف آثار ميرزا مدد كار وى بوده است. شيخ عباس مردى محقق و كثير التأليف بود. سفينة البحار يكى از تصنيفات اوست تأليف آن 27 سال به طول انجاميد. از آثار اوست: مفاتيح الجنان، منتهى الآمال، تتمة المنتهى و فوائد رضويه.

[4] حاج ميرزا حسين بن محمد تقى نورى طبرسى (1254- 1320 ه. ق) فقيه، مفسّر و در علم حديث كم نظير و در علم رجال مبرز بود وى در نشر احاديث اهل بيت سهم بزرگى داراست. او از شاگردان شيخ العراقين، شيخ مرتضى انصارى، و ميرزاى شيرازى بود و «شيخ اجازه» بزرگان پس از خود است. حاج شيخ عباس قمى و آقا بزرگ تهرانى، از شاگردان وى و از او اجازه دريافت كرده‌اند. از آثار اوست: مستدرك الوسائل، مستدرك مزار البحار، النجم الثاقب، لؤلؤ و مرجان و تحفة الزائر.

[5] شيخ مرتضى انصارى (1214- 1281 ه. ق) ملقب به «خاتم الفقهاء و المجتهدين» از نوادگان جابر بن عبد اللّه انصارى صحابى پيغمبر (ص). وى يكى از نوابغ علم اصول است و تحولى بزرگ در اين فن به وجود آورد. آراء و نظريات و آثار وى تا به امروز همچنان محل بحث و نظر و مورد توجه علماى بزرگ فقه است و شروح و حواشى بسيار بر آثار وى نگاشته شده است. برخى اساتيد وى عبارت‌اند از شيخ موسى كاشف الغطاء، شيخ على كاشف الغطاء، ملا احمد نراقى و سيد محمد مجاهد. از مجلس درس او فقهايى بزرگ برخاسته‌اند كه از جمله آنهاست آخوند خراسانى، ميرزاى شيرازى، و ميرزا محمد حسن آشتيانى. از مهمترين آثار شيخ است: رسائل، مكاسب و طهارت‌

[6] سيد محسن بن عبد الكريم بن على بن محمد حسينى جبل عاملى، ملقب به «امين» (1282- 1371 ه. ق) از اكابر علماى اماميه و مفاخر شيعه اثنا عشريه است. وى دروس مقدماتى را در زادگاه خود، جبل عامل، گذراند، و سپس در نجف نزد آخوند خراسانى، شريعت اصفهانى، حاج آقا رضا همدانى، و شيخ محمد طه نجف، و ديگر بزرگان به تكميل علوم پرداخت. وى پس از اتمام تحصيلات به جبل عامل بازگشت و به تحقيق و تأليف و تدريس پرداخت. از او آثار علمى متعددى به جاى مانده است كه مهمترين آنها كتاب معروف اعيان الشيعه است. از اين كتاب چاپهاى متعددى در دست است. از آثار اوست: اساس الشريعة در فقه استدلالى، الدرة البهيه، المجالس السنية، معدن الجواهر في علوم الاوائل و الاواخر.

[7] محمد بن هاشم موسوى رضوى هندى (1242- 1323 ه. ق) در هند به دنيا آمد و در نجف تحصيل كرد و در همانجا وفات يافت. وى از شاگردان شيخ انصارى مى‌باشد. از آثار اوست: نظم اللئالى در رجال، ارجوزه در فقه، الاضواء المزبلة، شرح شرايع، تقريرات درس شيخ انصارى.

[8] سيد أبو القاسم حسينى دهكردى متوفى به سال 1353 ه. ق از شاگردان ميرزا حسن شيرازى و شيخ زين العابدين مازندرانى و ميرزا حسين نورى است. از آثار اوست: حاشيه بر تفسير صافى، حاشيه بر وافى، حاشيه بر مكاسب و الوسيلة في السير و السلوك.

[9] محمد هاشم بن زين العابدين موسوى اصفهانى معروف به «چهار سوقى» (1235- 1318 ه. ق) از فقهاى اماميه و برادر مؤلّف كتاب «روضات الجنات» مى‌باشد. وى از شاگردان شيخ انصارى و از مشايخ اجازه سيد محمّد كاظم يزدى و شيخ الشريعة اصفهانى است. از آثار اوست: استصحاب، اصول آل رسول، حاشيه بر اسفار، حاشيه شرح لمعه، حاشيه قوانين، حاشيه معالم.

[10] احمد بن محمد مهدى بن ابى ذر نراقى متوفى به سال 1244 ه. ق. فقيه و محدّث و در رجال و رياضى و علوم عقلى استاد و به زهد و تقوى مشهور بود. بيشتر علوم را از محضر پدرش ملا محمد مهدى نراقى، كه از نوادر روزگار بود، استفاده كرد. استادان ديگر وى سيد مهدى- بحر العلوم و شيخ جعفر كاشف الغطاء بودند. وى استاد شيخ انصارى و سيد محمد شفيع جاپلقى است. از آثار اوست: معراج السعادة، مفتاح الاحكام، عوائد الايام، منهاج الوصول إلى علم الأصول، مستند الشيعه و ديوان شعر فارسى.

[11] سيد مهدى بن مرتضى طباطبائى بروجردى (1154- 1212 ه. ق) معروف به «بحر العلوم» از فقهاى بزرگ و عرفاى كامل و صاحب كرامات و مورد احترام و تكريم خاص و عام بود. وى از معدود كسانى است كه در زمان غيبت كبرى بارها خدمت امام زمان (ع) مشرف گرديده بود. سيد بحر العلوم رياست علمى و اجتماعى داشت و در حوزه درس او فقهاى بزرگى، مانند شيخ جعفر كاشف الغطاء، سيد محمد جواد عاملى، شيخ محمد تقى اصفهانى، ملا احمد نراقى، ابو على حائرى و شيخ اسد اللّه تسترى تربيت شده‌اند. معروفترين آثار وى مصابيح، الدرة النجفية در فقه و كتاب رجال است.

[12] محمد باقر بن محمد اكمل بهبهانى (1116 يا 1117- 1208 ه. ق) معروف به «وحيد» و «استاد كل» و «آقا»، فقيه، اصولى و رجالى مشهور. او كربلا را مركز كار خود قرار داد و با تربيت شاگردانى زبده و تشكيل جلسات بحث و مناظره توانست به حاكميت اخباريها بر فقه پايان دهد. از معروفترين شاگردان وى مى‌توان از سيد مهدى بحر العلوم، شيخ جعفر كاشف الغطاء، ميرزاى قمى (صاحب قوانين)، ملا محمد مهدى نراقى، سيد على طباطبائى (صاحب رياض)، سيد مهدى شهرستانى، سيد محمد باقر شفتى و سيد جواد عاملى (صاحب مفتاح الكرامة) نام برد.

[13] ملا محمد اكمل، پدر محمد باقر بهبهانى، در علم و تقوى معروف و از مشايخ اجازه بوده است.