فصل در بيان آنكه اسارت شهوت منشأ همه اسارت‌هاست‌

بدان كه انسان اگر مقهور در تحت سلطه شهوت و هواهاى نفسانيه گرديد، رقيت و عبوديت و ذلت در او به قدر مقهوريتش در تحت سلطه آنها زياد شود. و معنى عبوديت از كسى، خضوع تامّ و اطاعت از اوست. و انسان مطيع شهوات و مقهور نفس امّاره بنده فرمانبر آنهاست، و هر چه آنها امر كنند، با كمال خضوع اطاعت كند. و در پيشگاه آنها عبد خاضع و بنده مطيع گردد تا كار به جايى رسد كه اطاعت آنها را مقدم دارد بر اطاعت خالق سموات و ارض، و بندگى آنها را برگزيند بر بندگى مالك الملوك حقيقى. و در اين حال عزت و حريت و آزاد مردى از قلبش [رخت‌] بندد، و غبار ذلت و فقر و عبوديت بر چهره قلبش بنشيند، و خاضع اهل دنيا گردد و قلبش در پيش اهل دنيا و صاحبان حشمت سجده كند و از براى به دست آوردن مشتهيات نفسانيه خود، از همنوع خود ذلتها و منّتها كشد و خواريها در راه تعمير بطن و فرج برد، و تا اسير بند شهوت و نفس است، از هيچگونه خلاف شرف و فتوت و حريتى مضايقه نكند، و سر به زير بار اطاعت هر كس و ناكس درآورد، و از هر ناچيز منت كشد به مجرد احتمال حصول مطلوب پيش او، گر چه آن شخص از ساير خلق بى ارزشتر و پست‌تر باشد و احتمال موهوم باشد. و گويند «وهم» در باب طمع حجت است. آنهايى كه بنده دنيا و شهوت خويش‌اند و طوق بندگى هواى نفس را در گردن نهادند، بندگى از هر كسى كه دنيا را پيش او سراغ دارند، يا احتمال مى‌دهند، مى‌كنند و خاضع او مى‌شوند. و اگر در ظاهر زبان منيّت و عفت نفس گشايند، تدليس محض است، و اعمال آنها و اقوال آنها اين كلام را تكذيب كنند. و اين اسارت و رقيت از امورى است كه انسان را هميشه در زحمت و ذلت و رنج و تعب دارد. و انسان با شرف و عزت نفس بايد با هر وسيله و جديت خود را از آن پاك و پاكيزه كند. و پاك شدن از اين كثافت و رهايى از اين قيد خوارى و مذلت به معالجه اساس نفس است، و آن با علم و عمل نافع صورت گيرد.

اما عمل، پس آن به ارتياضات شرعيه و مخالفت نفس است. در مدتى آن را از محبت مفرط به دنيا و تبعيت شهوات و هواهاى نفسانيه منصرف كند تا آنكه نفس عادت به خيرات و كمالات كند.