صورتى كه امروز گذاشته شد دمهاى جهنم». پيغمبر خدا، صلّى اللّه عليه و آله، گفت: «چه چيز است دمهاى جهنم؟» عرض كرد: «همانا خداى تعالى امر فرمود به آتش، بر افروخته شد هزار سال تا سرخ شد. بعد از آن امر فرمود به آن افروخته شد هزار سال تا سفيد شد. پس از آن امر فرمود به آن، افروخته شد هزار سال تا سياه شد و آن سياه و تاريك است. پس اگر يك حلقه از زنجيرى كه بلندى آن هفتاد ذراع است گذاشته شود بر دنيا، هر آينه آب مى‌شود دنيا از حرارت آن. و اگر قطره‌يى از زقوم و ضريع آن بچكد در آب‌هاى اهل دنيا، همه مى‌ميرند از گند آن.» پس گريه كرد رسول خدا، صلّى اللّه عليه و آله، و جبرئيل گريان شد. پس خداى تعالى فرستاد به سوى آنها فرشته [اى‌]. عرض كرد: «خداى شما سلام مى‌رساند به شما و مى‌فرمايد من ايمن كردم شما دو تن را از اينكه گناهى كنيد كه عذاب كنم شما را به واسطه آن.» اى عزيز، امثال اين حديث شريف بسيار است، و وجود جهنم و عذاب اليم آن از ضروريات جميع اديان و واضحات برهان است، و اصحاب مكاشفه و ارباب قلوب در همين عالم نمونه آن را ديده‌اند. درست تصور و تدبر كن در مضمون اين حديث كمر شكن، آيا اگر احتمال صحت هم بدهى، نبايد مثل ديوانه‌ها سر به بيابان بگذارى؟ چه شده كه ما اين قدر در خواب غفلت و جهالتيم؟ آيا ملكى مثل رسول اللّه و جبرئيل بر ما نازل شده و ما را از عذاب خدا ايمن كرده؟ با اينكه رسول خدا و اولياء او تا آخر عمر هم از خوف خدا قرار نداشتند و خواب و خوراك نداشتند. ولى كارخانه خدا از خوف غش مى‌كرد. على بن الحسين، عليهما السلام، امام معصوم، گريه‌ها و زاريهايش و مناجات و عجز و ناله‌هايش دل را پاره پاره مى‌كند. ما را چه شده كه هيچ حيا نكرده در محضر ربوبيت اين قدر هتك حرمات و نواميس الهى را مى‌كنيم؟ اى واى بر ما و بر غفلت ما! اى واى بر ما و بر شدت سكرات موت ما! اى واى بر حال ما در برزخ و سختيهاى آن، و در قيامت و ظلمتهاى آن! اى واى بر حال ما در جهنم و عذاب و عقاب آن!

فصل در معالجه مفاسد اخلاقيه‌

هان اى عزيز، از خواب بيدار شو. از غفلت تنبه پيدا كن و دامن همت به كمر زن، و تا وقت است فرصت را غنيمت بشمار، و تا عمر باقى است و قواى تو در تحت تصرف تو است و جوانى برقرار است و اخلاق فاسده بر تو غالب نشده و ملكات رذيله‌