بسندي المتّصل إلى محمّد بن يعقوب، رضوان اللّه عليه، عن علىّ بن إبراهيم، عن أبيه، عن النّوفلي، عن السّكوني، عن أبي عبد اللّه، عليه السّلام، قال: كان أمير المؤمنين [عليه السّلام] يقول: نبّه بالتفكّر قلبك، و جاف عن اللّيل جنبك، و اتّق اللّه ربّك. [1] ترجمه «حضرت صادق، عليه السلام، فرمود: بود امير المؤمنين (ع) كه مىفرمود:
«آگاه نما دل خود را به انديشه نمودن، و دور كن از شب پهلوى خود را، و بپرهيز خداوند پروردگار خويش را.» شرح «كان يقول» مفادش غير از «قال» يا «يقول» است، زيرا كه از آن استفاده دوام و استمرار مىشود. معلوم مىشود حضرت اين كلام را مكرر مىفرمودند.
و «تنبيه» آگاهى دادن از غفلت و بيدار كردن از خواب است. و در اينجا هر دو معنى مناسب است، زيرا كه قلوب قبل از تفكر در غفلت مغمور و در خواب اندرند، و با آن از غفلت درآيند و از خواب انگيخته شوند. و خواب و بيدارى و غفلت و هشيارى ملك بدن و ملكوت نفس با هم مختلفاند: چه بسا چشم ظاهر بيدار و جنبه ملك هوشيار است، و چشم باطن و بصيرت در خواب گران و جنبه ملكوت نفس در غفلت و بيهوشى است.
و «تفكر» اعمال فكر است. و آن عبارت است از ترتيب امور معلومه براى به دست آوردن نتايج مجهوله. و آن اعم است از تفكرى كه از مقامات سالكين است،
[1] اصول كافى، ج 2، ص 54، «كتاب ايمان و كفر»، «باب تفكر»، حديث 1.