ممكن است به باد فنا دهد، از قبيل تفتين نمودن، كه به نصّ قرآن كريم از قتل نفس بزرگتر است [1]، و مثل نميمه، كه حضرت باقر، عليه السلام، فرمايد: محرّمة الجنّة على القتّاتين المشّائين بالنّميمة. [1] يعنى «حرام است بهشت بر سخنچينهايى كه كارشان آن باشد كه راه روند در نميمه و سخن چينى.»، و مثل غيبت، كه شديدتر است از زنا به فرموده پيغمبر [2]، صلّى اللّه عليه و آله، و مثل ايذاء مؤمن و سبّ او و هتك ستر و كشف سرّ او، و غير اينها كه هر يك از آنها براى هلاكت انسان سببى مستقل است.
و بدان كه داخل است در نفاق و دورويى كنايات و اشارات و غمز و لمزهايى كه بعضى نسبت به بعضى دارند، با آنكه در مقابل آنها اظهار دوستى و صميميت كنند.
و انسان بايد خيلى مواظبت از حال خود كند و در اطوار و اعمال خود دقيق شود كه مكايد نفس و دامهاى شيطان خيلى دقيق است و كمتر شخصى مىتواند از آن نجات پيدا كند. ممكن است انسان با يك اشاره در غير موقع يا يك كنايه بيجا از اهل دورويى و دو زبانى به شمار آيد. و شايد انسان تا آخر عمر مبتلاى به اين رذيله باشد و خود را صحيح و سالم و پاك و پاكيزه پندارد. پس، انسان بايد مثل طبيب دلسوز حاذقى و پرستار شفيق مطلعى از حالات نفس و اعمال و اطوار خود مواظبت كند، و هيچ گاه از مراقبت كوتاهى نكند و بداند كه هيچ مرضى از امراض قلبيه مستورتر نيست و در عين حال كشندهتر نيست، و هيچ پرستارى نبايد شفيقتر و دلسوزتر از انسان به خودش باشد.
فصل در علاج نفاق است
بدان كه علاج اين خطيئه بزرگ و نقص عظيم دو چيز است: يكى تفكر در مفاسدى كه مترتب بر اين رذيله است: چه در اين دنيا كه اگر انسان به اين صفت معرفى شد، از انظار مردم مىافتد و رسواى خاص و عام مىشود و بىآبرو پيش همه اقران و امثال مىگردد و از مجالس خود طردش كنند و از محافل انس بازماند، و از كسب كمالات و رسيدن به مقاصد بازماند. و انسان با شرف و وجدان بايد خود را از اين ننگ شرف سوز پاك كند كه گرفتار اين ذلتها و خواريها نگردد. و چه در عالم ديگر كه عالم كشف اسرار است، و هر چه را در اين عالم از نظر مردم پوشانيد در آن جا نتواند مستور كرد. و در آن جا مشوّه الخلقة با دو زبان از آتش محشور گردد و با
[1] اصول كافى، ج 2، ص 369، «كتاب ايمان و كفر»، «باب النّميمة»، حديث 2.
[2] يا أبا ذرّ، إيّاك و الغيبة فإنّ الغيبة أشدّ من الزّنا. قلت: يا رسول اللّه و لم ذاك بأبي أنت و أمّي؟ قال: لأنّ الرّجل يزني فيتوب إلى اللّه فيتوب اللّه عليه. و الغيبة لا تغفر حتّى يغفرها صاحبها. (اى أبا ذر، از غيبت بپرهيز. بدرستى كه غيبت بدتر از زناست. گفتم: «اى پيامبر خدا، پدر و مادرم به فدايت، از چه سبب چنين است». فرمود: «زيرا كه مردى كه زنا كرده بسا كه توبه نمايد، پس خداوند بر او ببخشايد، اما غيبت بخشيده نخواهد شد تا آن كس كه غيبت او را كردهاند از آن درگذرد.) بحار الانوار، ج 74، ص 89، «كتاب الروضة»، «باب مواعظ النبى صلّى اللّه عليه و آله و سلم».