در هر حال، از مقصود نگذرم. آنچه آنها راجع به بهشت اخلاق و ملكات و جهنم اخلاق و دركات گفته‌اند مصيبتى است كه طاقت شنيدنش را هم نداريم.

پس اى عزيز فكرى كن و چاره جويى نما و راه نجاتى و وسيله خلاصى از براى خود پيدا كن. و به خداى ارحم الراحمين پناه ببر، و در شبهاى تاريك با تضرع و زارى از آن ذات مقدس تمنا كن كه تو را اعانت كند در اين جهاد نفس، تا إن شاء اللّه غالب شوى و مملكت [وجودت‌] را رحمانى گردانى و جنود شيطان را از آن بيرون كنى، و خانه را به دست صاحبش دهى تا سعادتها و بهجتها و رحمتهايى خداوند به تو عطا فرمايد كه تمام چيزهايى كه شنيدى از وصف بهشت و حور و قصور پيش آنها چيزى نباشد، و آن سلطنت كليه الهيه است كه خبر دادند اولياى خدا از اين ملت بيضاى حنيف، و بالاتر از آن چيزهايى است كه نه گوش احدى شنيده و نه چشمى ديده و نه به قلب بشرى خطور كرده [1].

فصل در اشاره به بعضى قواى باطنيه است‌

بدان كه خداوند تبارك و تعالى به يد قدرت و حكمتش در عالم غيب و باطن نفس قوايى خلق فرموده داراى منافع بيشمار و آنچه مورد بحث ما است در اين مورد سه قوّه است و آن «واهمه» و «غضبيه» و «شهويه» است. و هر يك از اين قوا منافع كثيره دارند از براى حفظ نوع و شخص و تعمير دنيا و آخرت، كه علما ذكر كرده‌اند و اكنون ما را به آن احتياجى نيست. و آنچه لازم است در اين مقام تنبه دهم آن است كه اين سه قوّه سر چشمه تمام ملكات حسنه و سيّئه و منشأ تمام صور غيبيه ملكوتيه است.

و تفصيل اين اجمال آنكه انسان همين طور كه در اين دنيا يك صورت ملكى دنيا وى دارد، كه خداوند تبارك و تعالى آن را در كمال حسن و نيكويى و تركيب بديع خلق فرموده كه عقول تمام فلاسفه و بزرگان در آن متحير است و علم معرفة الاعضاء و تشريح تاكنون نتوانسته است معرفت درستى به حال آن پيدا كند و خداوند انسان را از بين مخلوقات امتياز داده به حسن تركيب و جمال نيكو منظر، كذلك از براى او يك صورت و شكل ملكوتى غيبى است، كه آن صورت تابع ملكات نفس و خلق باطن‌

[1] اشاره است به حديث، پيغمبر (ص) كه فرمودند: إنّ اللّه يقول أعددت لعبادى به حديث پيغمبر ص كه فرمودند ان الله يقول اعددت لعبادى الصّالحين ما لا عين رأت و لا أذن سمعت و لا خطر على قلب بشر ... الحديث. همانا خداوند مى‌گويد براى بندگان شايسته‌ام چيزى را آماده كرده‌ام كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه به قلب بشرى گذر كرده است. مجمع البيان در تفسير آيه 18 سوره سجده. بحار الانوار، ج 8، ص 198، «كتاب العدل و المعاد»، «باب الجنّة»، حديث 168.