فعليّه شمّه‌اى حاصل گردد. و آنچه ذكر شد تحقّق پيدا نكند مگر آن كه عبادات از روى نشاط و بهجت بجا آورده شود و از تكلّف و تعسّف و كسالت بكلّى احتراز شود تا حال محبّت و عشق به ذكر حق و مقام عبوديّت رخ دهد و انس و تمكّن حاصل آيد. و انس به حقّ و ذكر او از اعظم مهمّاتى است كه اهل معرفت را به آن عنايت شديد است و اصحاب سير و سلوك براى آن تنافس كنند. و چنانچه اطبّا را عقيده آن است كه اگر غذا را از روى سرور و بهجت ميل كنند زودتر هضم شود، همين‌طور طبّ روحانى اقتضا مى‌كند كه اگر انسان غذاهاى روحانى را از روى بهجت و اشتياق تناول كند و از كسالت و تكلّف احتراز كند، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصفيه شود.

و اشاره به اين ادب در كتاب كريم الهى و صحيفه قويم ربوبى شده است آنجا كه در تكذيب كفّار و منافقين فرمايد: لا يَأْتُونَ الصَّلوةَ الّا وَ هُمْ كُسالى‌ وَ لا يُنْفِقُونَ الّا وَ هُمْ كارِهُون‌[29] و آيه شريفه‌ لا تَقْرَبُوا الصَّلوةَ وَ انْتُمْ سُكارى‌[30] در حديثى به كسالت تفسير شده. و در روايات اشاره به اين ادب نموده‌اند و ما به ذكر بعضى از آن اين اوراق را مفتخر مى‌نماييم:

محمّد بن يعقوب باسناده عن أبي عبد اللّه عليه السلام قال: لا تكرهوا الى انفسكم العبادة.[31].

و عن أبي عبد اللّه (ع) قال: قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله: يا علىّ، انّ هذا الدّين متين، فاوغل فيه برفق و لا تبغّض إلى نفسك عبادة ربّك.[32]

[29] -« نماز نمى‌گزارند جز در حال ملال و كسالت، و انفاق نمى‌كنند مگر به كراهت و ناخوشايندى.»( توبه- 54)

[30] -« در حال مستى به نماز نزديك مشويد.»( نساء- 43)

[31] -« خود را به اكراه به عبادت وادار مسازيد.» اصول كافى، ج 3، ص 129،« كتاب الايمان و الكفر»،« باب استواء العمل و المداومة عليه»، حديث 3.

[32] -« اى على، اين دين متين و استوار است، با رفق و مدارا در آن گام نه و پرستش پروردگارت را مبغوض خود مكن.» اصول كافى، ج 3، ص 138،« كتاب الايمان و الكفر»،« باب الاقتصاد في العبادة»، حديث 6.