مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 9، ص575

هویت- که همان وجود باشد- غیر قابل تکرار است. معنای اینکه هویت غیر قابل تکرار است این است که شیء بعد از آنکه معدوم شد دیگر محال است وجود پیدا کند [1].

2. مطلب دوم درباره استدلال دیگری است که قائلین به جواز اعاده معدوم در اینجا ذکر کردهاند که در واقع استدلال هم نیست بلکه یک بیان خطابی است (و همین است که شنیدهام بعضی از اساتید اینجا هم عین همین را گفتهاند).

میگویند مگر شما فلاسفه خودتان نگفتید که «کلّ ما قرع سمعک من الغرائب فذره فی بقعة الامکان مالم یذدک عنه قائم البرهان» اصل در هر چیزی امکان است. این معنایش این است که ناممکن بودن دلیل میخواهد، ممکن بودن که دیگر دلیل نمیخواهد. پس اصل در هر چیزی قبول کردن است. چون ممکن است باید قبول کنیم که مطلب چنین است.

فلاسفه جواب میدهند:

اولا این حرف دلیل نمیشود، چون این استناد به قول فلاسفه است و داخل در باب جدل و خطابه میشود. یک وقت انسان استناد میکند به برهانی که کسی اقامه کرده است؛ این یک مطلبی است و میتواند برهان محسوب بشود؛ و یک وقت استناد میکند به قول و به حرفی که کسی گفته است. استناد به قول دیگری داخل در باب جدل است و برهان محسوب نمیشود.

ثانیا آن گویندهای که در اینجا گفته است: «کلّ ما قرع سمعک من الغرائب فذره فی بقعة الامکان ...» مقصودش از این امکان غیر از امکانی است که در باب ضرورت و امکان و امتناع از آن بحث میکنیم. آن امکان غیر از ممکن بودن در مقابل ممتنع بودن است. او امکان در اصطلاح فلاسفه را نمیگوید، امکان در اصطلاح عرف را میگوید. امکان در اصطلاح عرف به معنی «احتمال» است و آن حالت ذهن انسان است نه حالت شیء. مثلا اگر بگویند زید قرار بوده است به تهران بیاید، آمده است یا نه؟ میگوید «ممکن است». این معنایش این است که «محتمل است» یعنی ذهن من احتمالش را میدهد (در مقابل اینکه ذهن من یقین ندارد). امکانی که در مقابل امتناع

---

[1].- پس ابتدایش ممکن است، اعادهاش محال.

استاد: بله، ابتدایش ممکن است، اعادهاش محال.