مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 9، ص369

محال است که این آگاهی از انسان گرفته شود. در حال خواب حافظه از انسان گرفته میشود یعنی حافظه کار نمیکند نه اینکه اصل آگاهی از بین برود. شما فرض کنید که حافظه ما هیچ کار نکند، در این صورت ذهن ما چه حالتی را پیدا میکند؟ حالت یک آینهای را پیدا میکند که صورتها مرتبا از مقابلش عبور میکنند ولی با رفتن صورتها دیگر صورتی باقی نمیماند.

- یعنی دیگر ثبتی نمیشود.

استاد: دیگر ثبتی نمیشود؛ صورتها عبور میکنند ولی چیزی در حافظه ما ثبت نمیشود.

اگر شما فرض کنید که خواب هم نیستیم، بلکه بیدار هستیم اما حافظهمان تعطیل باشد و تمام حوادث عالم از مقابل حواس ما بگذرد و بعد از پنج ساعت حافظهمان به کار بیفتد مثل این است که آن وقت مرده بودیم، چون چیزی نیست.

پس خیلی فرق است میان اینکه انسان به خود آگاه باشد و اینکه به یادش باشد که به خود آگاه باشد. انسان در حال خواب، در حال بیهوشی، در همه این احوال باز هم آن جوهر خود آگاهش به خود آگاه است. در حال خواب که حتی یک نوع دیگری فعالیتهای غیر «خود آگاهی» هم دارد. تا این جوهر هست این آگاهی هست. اگر این جوهر فناپذیر باشد و یک روزی فانی بشود آگاهی هم تمام شده است؛ اگر این جوهر باقی باشد خود آگاهی از بین نمیرود.

بله، بحثی مطرح است راجع به «غیر آگاهی» که آیا «غیر آگاهی» از بین رفتنی است یا از بین رفتنی نیست؟ آیا اگر انسان «غیر آگاه» شد، بعد این «غیر آگاهی» از بین میرود؟

یعنی آیا فراموشی واقعا وجود دارد یا نه؟ میدانید که این مسألهای است که امروز بیش از هر روز دیگر مطرح است که آیا فراموشی واقعی وجود دارد یا حتی فراموشی هم

وجود ندارد، یعنی «غیر آگاهی» هم هیچ وقت از انسان زایل نمیشود؟ انسان هر چه را که یک بار به او آگاه بشود برای همیشه به آن آگاه است؟ فراموشی این است که قدرت یادآوری انسان از انسان گرفته میشود، که در حال حاضر در کتابهای روانشناسی یک مسأله جدی به این صورت مطرح شده است که میگویند گاهی در یک حالات غیر عادی چیزهایی به یاد انسان میآید که همیشه فراموش کرده بوده است.

خود همین که انسان چیزی را فراموش میکند و بعد به یادش میآید، مسأله بسیار مهمی است. یعنی چه که انسان یک چیزی را مدتها فراموش میکند و بعد از گذشت مدت زمان بسیاری به یادش میآید؟ آیا آن صورت زایل شده بود؟ اگر زایل شده بود که بعد