خود تحت ادراک نخواهد آمد زیرا همه اجزاء و شرایط غیر محدود و متحول مادی در وی دخیلاند و هیچگاه «همه جهان بعلاوه چشم» در چشم نخواهد گنجید.

و از این روی میتوان احتمال داد که حواس سایر جانوران زنده، در ادراک، با

از مجموع گفتههای مادیین این نتیجه استنباط میشود: فکر و ادراک به طور کلی از خواص معینه تشکیلات مادی اعصاب مغزی است و این خاصیت وقتی به ظهور میرسد که تأثیری از خارج بر اعصاب وارد شود، مانند تأثیر امواج نور از راه چشم و تأثیر امواج صوتی از راه گوش.

پس از آنکه تأثیرات زیادی از راه حواس بر مغز وارد شد و آثار مادی نسبتاً زیادی باقی گذاشت قدرت تفکر در مغز پیدا میشود یعنی استدلال میکند، قضایای ریاضی حل میکند، قوانین کلی طبیعت را کشف میکند، اصول کلی فلسفی و منطقی را به دست میآورد و البته قدرت تفکر را نباید یک عمل خارق العاده در طبیعت تلقی کرد زیرا عمل تفکر جز یک سلسله تغییرات شیمیاوی که در مغز حاصل میشود چیز دیگری نیست.

نوع ساختمان سلسله اعصاب اشخاص ممکن است متفاوت باشد و اگر مختلف بود قهراً نوع «احساسات» و طرز «تفکرات» اشخاص هم فرق خواهد کرد و بعلاوه چون هر جزئی از اجزاء طبیعت بنا به وضع و موقعیت مخصوص و در تحت تأثیر عوامل مختلف تغییر خاصیت میدهد ممکن است نوع احساسات و طرز تفکرات یک نفر نیز در محیطهای مختلف فرق کند و لهذا نباید انتظار داشت که اگر یک نفر انسان در کره مرّیخ بزرگ شود و سنین عمر خود را در آنجا طی کند همان طور که ما در زمین فکر میکنیم فکر کند زیرا ممکن است در آنجا تمام افکار و ادراکاتش شکل دیگری که مقتضای آن محیط است پیدا کند، مثلًا طوری قضایای ریاضی را حل کند که مخالف افکار ما باشد، مثلًا از «2 2» نتیجه [3] بگیرد و طور دیگری قوانین طبیعت را کشف کند، طور دیگری منطق و فلسفه بسازد و همچنین ...

این است خلاصه نظریه مادیین در باب حقیقت نسبی.

قطع نظر از اشکالات زیادی که بر مادی بودن فکر و ادراک وارد است و ما قبلا در