درس دهم : تناقض - عکس

در میان احکام قضایا آنکه از همه مهمتر است و در همه جا به کار میآید اصل تناقض است. ما قبلًا گفتیم که اگر دو قضیه از لحاظ موضوع و محمول وحدت داشته باشند اما از لحاظ کمّ و کیف یعنی از لحاظ کلیت و جزئیت، و ایجاب و سلب با یکدیگر اختلاف داشته باشند، رابطه این دو قضیه رابطه تناقض است و این دو قضیه را «متناقضین» مینامند.

و هم گفتیم که حکم متناقضین این است که از صدق هر یک کذب دیگری لازم میآید و از کذب هر یک صدق دیگری لازم میآید. به عبارت دیگر: هم اجتماع نقیضین و هم ارتفاع نقیضین محال است.

بنا بر بیان فوق، موجبه کلیه و سالبه جزئیه نقیض یکدیگرند و سالبه کلیه و موجبه جزئیه نیز نقیض یکدیگرند.

در تناقض علاوه بر وحدت موضوع و محمول، چند وحدت دیگر هم شرط است:

وحدت در زمان، وحدت در مکان، وحدت در شرط، وحدت در اضافه، وحدت در جزء و کل، وحدت در قوّه و فعل، که مجموعاً هشت وحدت میشود و در این دو بیت بیان شدهاند: