درس نهم : علّت و معلول

کهنترین مسأله فلسفه، مسأله «علّت و معلول» است. در هر سیستم فلسفی نام «علت و معلول» برده میشود، بر خلاف «اصالت وجود» یا «وجود ذهنی» که در برخی سیستمهای فلسفی جایگاه بلندی دارد و برخی از سیستمهای فلسفی دیگر کوچکترین آگاهی از آن ندارند، و یا بحث «قوّه و فعل» که در فلسفه ارسطو نقش مهمی ایفا میکند، و یا بحث «ثابت و متغیر» که در فلسفه صدرالمتألّهین مقام شایستهای یافته است.

«علّیت» نوعی رابطه است میان دو شیء که یکی را «علّت» و دیگری را «معلول» میخوانیم، اما عمیقترین رابطهها. رابطه علت و معلول این است که علت، وجود دهنده معلول است. آنچه معلول از علت دریافت میکند تمام هستی و واقعیت خویش است. لهذا اگر علت نبود معلول نبود. ما چنین رابطهای در جای دیگر سراغ نداریم که اگر یکی از دو طرف رابطه نبود دیگری هم نباشد. علیهذا نیاز معلول به علت، شدیدترین نیازهاست، نیاز در اصل هستی. بنابر این اگر بخواهیم «علت» را تعریف کنیم باید بگوییم: «آن چیزی است که معلول در کیان و هستی خود به او نیازمند است».