دیگر میشود و اما ریاضیات و طبیعیات در خارج این دایره قرار میگیرند، بر خلاف اصطلاح قدما که شامل ریاضیات و طبیعیات هم بود.

گروه اول که به کلی منکر ما بعد الطبیعه و منکر روش قیاسی بودند و تنها علوم حسی و تجربی را معتبر میشناختند کم کم متوجه شدند که اگر هر چه هست منحصر به علوم تجربی باشد- و مسائل این علوم هم که جزئی است؛ یعنی مخصوص به موضوعات خاص است- ما از شناخت کلّی جهان- که فلسفه یا ما بعد الطبیعه مدعی عهدهداری آن بود- به کلی محروم خواهیم ماند؛ از این رو فکر جدیدی برایشان پیدا شد و آن پایه گذاری «فلسفه علمی» بود یعنی فلسفهای که صد در صد متکی به علوم است و در آن از مقایسه علوم با یکدیگر و پیوند مسائل آنها با مسائل دیگر و کشف نوعی رابطه و کلّیت میان قوانین و مسائل علوم با یکدیگر، یک سلسله مسائل کلیتر به دست میآید. این مسائل کلیتر را به نام «فلسفه» خواندند. اگوست کنت [1] فرانسوی و هربرت اسپنسر [2] انگلیسی چنین روشی پیش گرفتند.

فلسفه از نظر این دسته، دیگر آن علمی نبود که مستقل شناخته میشد چه از نظر موضوع و چه از نظر مبادی، زیرا آن علم موضوعش «موجود بما هو موجود» بود و مبادیاش- و لااقل مبادی عمدهاش- بدیهیات اولیه بود؛ بلکه علمی شد که کارش تحقیق در فراوردههای علوم دیگر و پیوند دادن میان آنها و استخراج مسائل کلیتر از مسائل محدودتر علوم بود.

فلسفه تحصّلی اگوست کنت فرانسوی و فلسفه ترکیبی هربرت اسپنسر انگلیسی از این نوع است.

از نظر این گروه، فلسفه، علمی جدا از سایر علوم نیست، بلکه نسبت علوم با فلسفه از قبیل نسبت یک درجه از معرفت با یک درجه کاملتر از معرفت درباره یک چیز است؛ یعنی فلسفه، ادراک وسیعتر و کلیتر همان چیزهایی است که مورد ادراک و معرفت علوم است.

برخی دیگر مانند کانت [3] قبل از هر چیز تحقیق درباره خود معرفت و قوّهای که منشأ این معرفت است- یعنی عقل- را لازم شمردند و به نقد و نقّادی عقل انسان