برهان نظم

نظم ناشی از علت غایی

صحبت ما در دلیل نظم بود. معنی نظمی را که در باب خداشناسی به کار برده میشود و دلیل گرفته میشود، در جلسه گذشته عرض کردیم. گفتیم این نظم- به اصطلاح فلسفی- نظم ناشی از علت غایی است نه نظم ناشی از علت فاعلی. نظم ناشی از علت فاعلی جز این نیست که هر معلولی و هر اثری، مؤثری و فاعلی لازم دارد که قبل از آن معلول زمانا یا رتبةً وجود داشته است و به وجود آورنده آن است. قهرا اگر آن علت هم معلول علت دیگری باشد و همین طور هر علتی معلول علت دیگر، و همچنین هر معلولی را هم که در نظر بگیریم به نوبه خودش علت برای معلولی باشد، خواه ناخواه یک نظم زنجیری در میان اشیاء به وجود میآید. این نظم (صِرف این نظم را عرض میکنم) به هیچ وجه دلیل بر وجود خدا نخواهد بود.

ولی نظم دیگری داریم که ناشی از علّیت غایی است و معنایش این است که در معلول، وضعی وجود دارد که حکایت میکند که در ناحیه علتْ انتخاب وجود داشته است؛ یعنی این علت که این معلول را به وجود آورده است، در وضع و حالی قرار داشته است که میتوانسته این معلول را به اشکالی دیگر به وجود آورد، و در میان شکلهای مختلفی که امکان داشته این معلول وجود پیدا کند، یک شکل معینِ بالخصوص از ناحیه علت انتخاب شده است [1]. پس ناچار در ناحیه علت باید شعور و ادراک و اراده وجود داشته باشد که هدف را بشناسد و وسیله بودن این ساختمان و این