دین شما، و از طرف دیگر میبینیم در آن آیه میگوید ولی امروز دیگر مأیوس شدند، از امروز دیگر فعالیت کافران علیه دین شما به پایان رسید فَلا تَخْشَوْهُمْ دیگر از ناحیه آنها بیمی نداشته باشید وَ اخْشَوْنِ از من بترسید. بعد از این از اینکه دینتان از بین برود یا ضعیف شود و هرچه که بر سرتان بیاید، باید از من بترسید.

«از من بترسید» یعنی چه؟ مگر خدا دشمن دین خودش است؟ نه، این آیه همان مطلبی را میگوید که در آیات زیادی از قرآن به صورت یک اصل اساسی هست راجع به نعمتهایی که خداوند بر بندهاش تمام میکند. میفرماید: إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ [1] یا: ذلِک بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یک مُغَیراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلی قَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ [2]. مضمون این است: خداوند هر نعمتی را که بر قومی ارزانی بدارد، آن نعمت را از آنها نمیگیرد مگر وقتی که آن مردم خودشان را از قابلیت بیندازند؛ یعنی مگر اینکه آن مردم خودشان به دست خودشان بخواهند آن نعمت را زایل کنند. این مطلب اساساً یک اصل اساسی در قرآن مجید است.

محکمات و متشابهات

به مناسبت این آیه لازم است مطلبی را که در خیلی موارد به کار میآید عرض بکنم. آیات قرآن بعضی، بعضی دیگر را تفسیر میکنند (الْقُرْآنُ یفَسِّرُ بَعْضُهُ بَعْضاً). قرآن کتاب مبین است، آشکار و آشکارکننده است. خود قرآن میگوید آیات من دوگونه است: محکمات و متشابهات. آیات محکمات را آیات مادر مینامد که تعبیر عجیبی است: هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیک الْکتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ [3]. آیه متشابه آیهای است که مفهومی دارد که آن را چند جور میشود پیاده کرد. آیه محکمه را فقط یک جور میتوان پیاده کرد. قرآن که آیات محکمات را آیات مادر مینامد یعنی آیات متشابه را با کمک آیات محکمه میشود پیاده کرد. اگر آیهای از قرآن را چندگونه بشود پیاده کرد، ما حق نداریم آن را پیاده کنیم مگر اینکه رجوع کنیم به سایر آیات قرآن که با توجه به آنها خواهیم دانست که چگونه باید آن را پیاده کرد. معنی آیه متشابه این نیست که مجمل است یا لغتی در آن است که معنایش را نمیدانیم، بلکه آیه متشابه یعنی آیهای که میشود آن را به چند گونه شبیه یکدیگر توجیه کرد.

مثلًا در قرآن آیاتی است راجع به مشیت مطلقه الهی که همه چیز به مشیت الهی است. استثنا نمیکند. از جمله این آیه است که به همین معنا متشابه است: