دار تکلیف و دار جزا

مسأله دوم- که فعلا من آن را از توابع همین مسأله حساب میکنم- چیزی است که در جلسه پیش هم عرض کردیم: دنیا دار تکلیف است و آخرت دار جزا. حضرت امیر فرمود: وَ انَّ الْیوْمَ عَمَلٌ وَ لا حِسابَ وَ غَداً حِسابٌ وَ لا عَمَلَ [1]، چرا؟ آیا این یک امر گزافی است و خدا همین طور بیجهت و به اراده گزافی دلش خواسته که دنیا را دار تکلیف قرار بدهد و باب توبه را به روی انسان باز بگذارد و مهلت برای کشت و تکامل پیدا کردن و اصلاح خود و کسب ملکات عالی و بجای آوردن اعمال صالح بدهد، ولی وقتی انسان به آخرت رفت یکدفعه خدا دلش خواسته باب عمل و کسب اخلاق و ملکات خوب یا بد و باب توبه را ببندد؟ آیا میان اینجا و آنجا فرقی نیست و فقط در آخرت خدا دلش نمیخواهد اجازه بدهد؟ آیا این طور است؟ یا نه، اصلا امکان ندارد؛ اصلا ماهیت این دنیا ماهیت عمل است و ماهیت آخرت ماهیت پاداش است؛ در آنجا امکان تکلیف و «عمل از راه تکلیف» و تغییر دادن خود و سرنوشت خود (اگر سعید است خود را شقی کند و اگر شقی است سعید کند) وجود ندارد از باب اینکه نظام زندگی نظام دیگری است. مسلّما حرف اول را نمیشود گفت که هیچ فرقی نیست و آنجا این کارها امکان دارد ولی خدا دلش نمیخواهد؛ نه، صحبت دلبخواهی نیست، آنجا اینها نشدنی است.

تجسم اعمال

مسأله سوم مسأله تجسم و تشخص اعمال است که آقای مهندس هم در اینجا به صورت بند دوم ذکر کردهاند، منتها ایشان آن را تجسم و تشخص عنصر دوم (انرژی) میدانند.

مسأله تجسم اعمال مسألهای است که دلایل نقلی و شرعی فراوانی بر آن هست و اصلا لحن خود قرآن هم لحن تجسم اعمال است. قرآن تعبیر به جزا میکند ولی خودش در جاهای دیگر این مطلب را ذکر میکند که جزای عمل شما همان خود عمل شماست که به شما برگردانده میشود.

اینجا از آنجاهایی است که منطق قرآن همیشه از منطق مفسرین پیش است. مفسرین از باب اینکه این را امر معقولی نمیدانند که مثلا یک حرفی که ما اینجا زدیم که باد هوا شد و از بین رفت و معدوم شد، نفس این عمل در قیامت برگردانده شود، تقدیر میگیرند و میگویند یعنی کیفر و پاداش عمل برگردانده میشود، که پاداش و کیفر یک چیز است و عمل چیز دیگری است.

ولی قرآن این طور نمیگوید. اعم از اینکه ما بتوانیم توجیه کنیم یا نتوانیم توجیه کنیم، لحن و منطق قرآن این است که نفس اعمال شما به شما برگردانده میشود. پیغمبر فرمود: انَّما هِی اعْمالُکمْ