از نظر توحیدی بسیار غلط بوده که افرادی مسأله تکامل انواع را یک نظریه ماتریالیستی تلقی کردهاند؛ اصلا این به آن ربطی ندارد و قطعا نظریه تکامل انواع برای اثبات توحید از نظریه ثبات انواع بهتر است و کسانی که دنبال نظریه ثبات انواع رفتهاند فکرشان ناشی از یک مسأله کلامی است که ما ریشهاش را یهودی میدانیم و آن این است که وجود خدا را فقط در ابتدای خلقت لازم میدانستند؛ یعنی برای عالم یک حدوث ابتدایی قائل بودند که از کتم عدمْ ناگاه به وجود آمده و در اینجا گفتهاند خدایی لازم بوده است، بعد که عالم به وجود آمده کارخانهای است که دیگر خودش میگردد و خدا هم اگر بمیرد عالم به کار خودش ادامه میدهد؛ پس چون چنین چیزی هست ما باید برای هر چیزی یومالشروع قائل شویم. آنوقت اگر بخواهیم بگوییم انسان را خدا آفریده، باید یک یومالشروعی برای نوع انسان قائل شویم و همچنین اگر بخواهیم بگوییم درختها را هم خدا آفریده، یک یومالشروعی هم برای درختها باید قائل شویم و همچنین برای کوهها و ... این مبتنی بر آن طرز تفکر بوده که اصلا قطع نظر از هر حرف دیگری، از نظر توحیدی غلط است.

تکامل و انحراف علم

اما مسأله دیگر: این طور نیست که ما اصراری داشته باشیم که علم تکامل پیدا نکرده و همه حرفها را قدما گفتهاند. ولی مسأله همان مسأله شعر نو و شعر قدیم است که امروز در روزنامهها خیلی محل بحث است. شک ندارد که شعر هم مثل هزار چیز دیگر قابلیت تکامل دارد؛ اینچنین نیست که باید شعر بر سعدی و یا حداکثر بر جامی وقف شده باشد و دیگر بعد از آن نباید کسی که استعدادش به اندازه استعداد سعدی یا حافظ یا مولوی یا جامی یا نظامی باشد به وجود بیاید، آخر دلیل ندارد که به وجود نیاید. و اگر هم به وجود بیاید چون شاعر مایه الهام میخواهد، امروز مایه الهام برای شاعر از قدیم بیشتر است. شعر که تنها احساس و عاطفه نیست، فکر و اندیشه هم در آن وجود دارد؛ شعر، فکر و اندیشهای است که آمیخته با عاطفه است.

ولی با همه این حرفها ما نمیتوانیم تنها زمان را مقیاس بگیریم و بگوییم به دلیل اینکه همه چیز در حال تکامل است، بنابراین مثلا شعرهای نیما حتما در حد اعلایی از شعر است و هفت قرن از شعر سعدی جلو است. ولی ایرج میرزا که اتفاقا کسی روی او حساب نمیکند، شعر نو گفته، یعنی مضمونهای نو خلق کرده که مضمونهای نو او را نه سعدی گفته نه حافظ، منتها یک آدم به اصطلاح الدنگی بوده و بیشتر دنبال هرزگی میرفته، ولی در آنچه که میخواسته و دنبال میکرده، بسیار عالی گفته است و جایی که در غیر این [مضمونهای مبتذل شعر] گفته خیلی خوب گفته، مثل شعری که راجع به کارگر گفته است. مسأله تقدیس کارگر مفهوم جدیدی است که برای حافظ و