تکامل تدریجی حیات

عرض من این بود که حیات (یعنی همان عنصر سوم) تدریجا رو به تکامل میرود (من بر آن مبنا [1] اساسا فکری نکرده بودم و حرفی نداشتم عرض کنم). من عرض کردم که این موجود زنده دو رشد میکند: یک رشد ظاهری و حجمی که حجم آن بزرگ میشود و بعد هم تقسیمات و تشکیلاتی در آن صورت میگیرد، و یک رشد جوهری- به اصطلاح ما- که مقصودم رشد حیاتی است؛ نفس حیات (همان عنصر سوم) تدریجا رو به شدت و کمال میرود. از نظر طرز تفکر ما که شما آن را طرز تفکر قدمایی تلقی میکنید، یک انسان پیر جسمش فرسوده شده و ماده و انرژی در او کاهش پیدا کرده، اما آنچه که آن را روح و حیات مینامند و شما عنصر سوم مینامید، در او تکامل پیدا کرده است. یک آقای مهندس بازرگانِ تحصیلکرده کاملشدهای که یک سلسله ملکات علمی و یک سلسله ملکات اخلاقی پیدا کردهاند، حیات ایشان در این سنین شصت و چهارسالگی با حیات آن سلول که در شصت و چهار سال و نه ماه پیش برای اولین بار تکوّن پیدا کرد، یک درجه از حیات نیست، امر الهی در وجود ایشان الآن کاملتر و قویتر و نیرومندتر است. فرد در آن عنصر سوم دائما رو به کمال میرود. حال، گاهی در فرد یک تغییرات ناگهانی پیدا میشود که همان تغییرات ناگهانی در نسلهای بعد پیدا میشود، آیا به نظر شما آن تغییرات ناگهانی به این شکل است که یک انرژی جدید به وجود میآید؟ اگر واقعا این طور است، در تکامل نوع حساب جداگانهای وجود دارد، ولی اگر چنین چیزی نیست، حساب جداگانهای نیست و همان طور که عرض کردم تکامل نوعی یک امر انتزاعی است. به هرحال نظر ما به آن مسأله بود نه به این مسأله، چون حساب ماده و انرژی در دست ما نیست.

اینکه عرض کردیم تکامل فردی هم کافی است برای استدلال، مبنی بر انکار تکامل نوعی و مبنی بر بدبینی نسبت به نظریه [تکامل انواع] نبود. اتفاقا من خودم در مقالهای که ده پانزده سال پیش برای اولین بار در مکتب تشیع نوشتم، این مطلب را بحث کردم که نظریه تکامل انواع با اصولی که کشف کردهاند، صد درصد یک نظریه توحیدی است؛ یعنی نظریه تکامل انواع، استدلال موحدین را قویتر و نیرومندتر کرده است. در مسأله تکامل انواع اگر کسی فیالجمله بحث و تردیدی داشته باشد از این نظر است که آیا با ظواهر آنچه که در کتب آسمانی آمده است (نه با مسأله توحید) منطبق است یا نیست. زحمت این کار را هم جناب آقای دکتر سحابی [در کتاب خلقت انسان] کشیدهاند و این قدر میتوانم اعتراف کنم که نکات خیلی برجستهای در آنجا گفتهاند و من همیشه گفتهام که واقعا قابل مطالعه و قابل دقت است.

. [مبنای تحلیل رفتن انرژی مؤثر از روز اول، که در کلام مهندس بازرگان بیان شد.]