کرده است (مقصودْ محبوبهای انسان است). ادبیات ما از این مطلب پر است. حافظ میگوید:

یا سعدی میگوید:

آنچه که در سرّ سویدای بنیآدم میدانند، همین است که او جز با خدای خودش با هیچ جا پیوند واقعی ندارد؛ با هرچه پیوند داشته باشد پیوندی است موقتی و مجازی که روزی این پیوند را خواهد برید.

این مقوله که بحث میکردیم، در اینجا تمام شد. بعد ایشان [1] مسائل دیگری طرح کردهاند که آنها هم مسائل قابل توجهی است (ما یک وقتی در بحث «نبوت» درباره آنها بحث کردهایم) و آن اینکه در انسان یک جریانها و حوادث فوقالعادهای هست که این حوادث هم از نظر مادی به تعبیر ما قابل توجیه نیست. مسأله رؤیاها را ذکر کردهاند (رؤیاهایی که با این حسابهای مادی هیچ جور درنمیآید)، مسأله روشنبینیها و تلهپاتی و دوربینیها را ذکر کردهاند، و حتی مسأله کرامتها و معجزهها را ذکر کردهاند که نمیشود یکسره انکار کرد و گفت هیچیک از اینها وجود ندارد. بعد میگویند «همه اینها با عنصر سوم قابل توجیه است» که از نظر ما مطلب درستی است.

سؤالاتی راجع به عنصر سوم « ذره بی انتها »

فقط یک مطلب باقی ماند که میخواستم امروز طرح کنم و نمیرسم [2] و آن سؤالاتی است که راجع به این عنصر سوم باقی میماند؛ مثلا: آیا این عنصر سوم بسیط است یا مرکب؟ بنابراین، آیا آن هم روزی تحلیل میشود به اجزائی و از بین میرود یا نه؟ آیا عنصر سوم باقی است یا باقی نیست؟

یعنی وقتی انسان میمیرد و متلاشی میشود آیا عنصر سوم باقی میماند یا آن هم فانی میشود؟

آیا عنصر سوم، اول ساخته و پرداخته وجود دارد، بعد میآیند آن را در این موجود (مثلا انسان) قرار میدهند، یا نه، آن عنصر سوم در اینجا افاضه میشود یعنی در همین جا به وجود میآید و ایجاد میشود؟ آیا عنصر سوم خودآگاه است یا ناخودآگاه؟ و یک سلسله سؤالات دیگر که به وقت دیگری موکول میکنیم.